"Ήμουν και εγώ εκεί" στην εποχή του Οδυσσέα

Text & Copyright: Hettie Putman Cramer & Makis Metaxas    
Αφιερωμένο στην μνήμη της Γεωργίας Ταρσούλη 

Πρόλογος

Είναι γεγονός πως τα έπη του Ομήρου διέσωσαν μια πολύτιμη βάση δεδομένων που εμπλούτισαν και καθόρισαν σε μεγάλο βαθμό την μνήμη, την γνώση, την ποιότητα  και το ήθος του λεγόμενου δυτικού πολιτισμού. Γεγονός είναι επίσης πως σε όλες τις εμφάσεις και σε όλες τις φάσεις όλων των ιστορικών περιόδων από την στιγμή που εμφανίστηκαν τα συγκεκριμένα κείμενα, δεν σταμάτησαν ποτέ να αποτελούν μια αέναη πηγή έμπνευσης, γόνιμων σχολιασμών, αλλά και έντονων διενέξεων όσο κανένα άλλο κείμενο στην παγκόσμια λογοτεχνία. Ενδεικτικό είναι πως σε πρόσφατη ψηφοφορία που έγινε από το BBC η Οδύσσεια του Ομήρου κατέλαβε την πρώτη θέση παγκοσμίως ως το κορυφαίο έργο ανάμεσα σε 100 ιστορίες που διαμόρφωσαν τον κόσμο. 

Η επικρατούσα άποψη που θέλει τα έπη αυτά να είναι προϊόν μιας συνειδητής ανασύνθεσης ενός απόμακρου και χαμένου στην αχλή των μύθων ηρωικού κόσμου, που η σύνθεσή τους συντελέστηκε στα πρώιμα ιστορικά χρόνια, έχει φέρει στην επιφάνεια ένα τεράστιο πλήθος αναπάντητων ερωτημάτων, που συνήθως δικαιολογούνται στις μέρες μας στο πλαίσιο ενός σκόπιμου και συνειδητού ‘αρχαϊσμού’ εκ μέρους του ποιητή, ή των ποιητών για όσους πιστεύουν ότι ήταν περισσότεροι του ενός. 

Χιλιάδες βιβλία, έρευνες, μελέτες και συνέδρια γίνονται κάθε χρόνο σε μια προσπάθεια να πλησιάσουμε και να ερμηνεύσουμε όσο μπορούμε πληρέστερα έναν κόσμο που ναι μεν μας είναι οικείος και εν μέρη γνωστός, εξακολουθεί όμως να παρουσιάζει αρκετές και αγεφύρωτες διαφορές που ως φαίνεται δεν μπορεί να ερμηνευτούν με τα δεδομένα των ιστορικών χρόνων. Το σοβαρό ενδεχόμενο να έχουμε εγκλωβιστεί σε μια αδιέξοδη πορεία, δέσμιοι της επικρατούσας άποψης που θέλει τα Ομηρικά κείμενα να είναι σώνει και καλά δημιουργήματα των ιστορικών χρόνων, φαίνεται στις μέρες μας να γίνεται όλο και περισσότερο αντιληπτό.

Σε ανάρτηση που δημοσιεύσαμε στο Blog: Homer's Ithaca η οποία έφερε τον τίτλο: "Η σύγκριση της Ομηρικής (προϊστορικής) τοπογραφίας με την τοπογραφία των ιστορικών χρόνων στην λεκάνη της Μεσογείου, - ταυτίσεις και διαφορές" καταλήξαμε στο συμπέρασμα "πως κάτι το εντελώς παράξενο φαίνεται να συμβαίνει με την Ομηρική τοπογραφία στην Δυτική νησιωτική Ελλάδα κατά την εποχή του Χαλκού, που προφανώς δεν έχει να κάνει με την λεγόμενη "τυφλότητα" του Ομήρου". 

Αυτή η περίεργη διαφορετικότητα που χαρακτηρίζει την Ομηρική τοπογραφία στην δυτική νησιωτική Ελλάδα, όπου κάποια νέα ονόματα νησιών εμφανίστηκαν στα ιστορικά χρόνια και άλλα ονόματα νησιών εξαφανίστηκαν εντελώς ως δια μαγείας από τον τοπωνυμικό χάρτη, αποτελεί ούτως ή άλλως μια μοναδική παραδοξότητα που χρήζει περισσότερης προσοχής και ανάλυσης.

Η περαιτέρω εμβάθυνση αυτή της υπόθεσης ενδεχομένως θα μας προσφέρει ένα από εκείνα τα κλειδιά που μπορεί να μας ανοίξουν την πόρτα για να δούμε από μια άλλη οπτική γωνία τι είναι αυτό που υποκρύπτεται πίσω από όλα αυτά τα αναπάντητα ερωτήματα που εξακολουθούν να μας ταλανίζουν από την εποχή που έχουν διατυπωθεί .

Ποιόν Όμηρο όμως θα πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας όταν αναζητούμε  απαντήσεις σε όλα αυτά τα εύλογα ερωτήματα που αφορούν εκείνη την εποχή, η εικόνα της οποίας φαίνεται να χάνεται μέσα στην αχλή που μας άφησαν πίσω τους οι λεγόμενοι σκοτεινοί αιώνες,

• έναν πολυτάλαντο ποιητή των ιστορικών χρόνων, δηλαδή έναν Όμηρο που σκόπιμα αρχαΐζει σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη ;
• ή έναν πολυταξιδεμένο τροβαδούρο της εποχής του χαλκού, δηλαδή έναν Όμηρο της επίδικης εποχής που ενδεχομένως να είναι ποιο κοντά στην πραγματικότητα;

Η απάντηση νομίζουμε είναι προφανής. Ο τροβαδούρος Όμηρος της εποχής του Χαλκού θα έχει πολλά περισσότερα να μας πει. Κάτι περισσότερο φαίνεται να ήξερε ο Αρίσταρχος όταν έλεγε: “Ὅμηρον ἐξ Ὁμήρου σαφηνίζειν” 

Σκεφτήκαμε λοιπόν πως ο καλύτερος τρόπος για να κατανοήσουμε ένα κόσμο τόσο απόμακρο θα ήταν εάν υπήρχε ποτέ η δυνατότητα να επιχειρούσαμε ένα υπερβατικό ταξίδι σε εκείνο το μακρινό παρελθόν, όπως έκανε κάποτε ο έφηβος Άλκης, και με τα μάτια ενός ταξιδιώτη εκείνης της εποχής να κάνουμε μαζί μια αναδρομή στον χρόνο και τον χώρο, για "να βρεθούμε και εμείς εκεί", στην λεγόμενη "Ηρωική εποχή των Ελλήνων",  όπου σύμφωνα με τα Ομηρικά κείμενα γεννήθηκε και έδρασε μια από τις μεγαλύτερες μυθικές μορφές του πλανήτη μας, ο Οδυσσέας, o άναξ των μεγάθυμων Κεφαλλήνων και πορθητής της Τροίας.

«Ταξιδεύοντας στον παρελθόντα χρόνο»

 "Ήμουν κι' εγώ εκεί"

'

Το Ήμουν κι' εγώ εκεί ήταν σειρά βιβλίων που κυκλοφορούσε κατά τις δεκαετίες του 1960 και 1970 στην Ελλάδα και απευθυνόταν κυρίως στο νεανικό κοινό της εποχής. Συγγραφέας των βιβλίων ήταν η Γεωργία Ταρσούλη. Τα βιβλία διανέμονταν ως προσφορά της εταιρίας ΒΙΑΝΙΛ Α.Ε., μέσω του απορρυπαντικού ROL. H διανομή τους ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 1964 και κυκλοφορούσαν στο νεανικό κοινό και την δεκαετία του '70. Τα βιβλία ήταν χαρτόδετα 40-45 σελίδων με πλούσια εικονογράφηση. Ήταν μια πραγματικά επιμορφωτική ιστορική σειρά εκλαϊκευμένης επιστήμης σε 8 τομίδια, που πρόσφερε γνώσεις, αλλά και περιπέτεια, αγωνία, πλούσια εικονογράφηση! 

Βασικός ήρωας ήταν ο δεκαπεντάχρονος Άλκης, ένας πανέξυπνος έφηβος, που του άρεσε η Ιστορία και που σύχναζε στο εργαστήριο του ερευνητή αρχαιολόγου θείου του, ειδικού στη ραδιοχρονολόγηση. Ο Άλκης ανακαλύπτει τελείως τυχαία, ότι με τη στάχτη του C14, που μεταχειρίζονται οι επιστήμονες για την χρονολόγηση των ευρημάτων, μπορεί να μεταφερθεί στην εποχή του αντικειμένου, απ' όπου προέρχεται η στάχτη! Έτσι χωρίς να το φανερώσει σε κανέναν κάνει ταξίδια στο Χρόνο!. 
(Πηγή: Διαδίκτυο)

Μέσα από τις περιπέτειες του Άλκη οι αναγνώστες έρχονταν σε επαφή με την ιστορία και συνέλεγαν σημαντικές πληροφορίες για ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα. Πολλά παιδιά έζησαν με τον νεαρό ήρωα τις περιπέτειές του σε αρχαίες χώρες και άλλους πολιτισμούς: στην Αίγυπτο, στην Κρήτη του Μίνωα, στη χώρα των Αζτέκων, στη Βαβυλώνα, στο Βυζάντιο, με τους Ούννους του Αττίλα... 

Βιβλία πρωτοποριακά για την εποχή τους, εξαιρετικά επιμελημένα, πολύχρωμα εικονογραφημένα, έμαθαν τα παιδιά να αγαπούν την ιστορία, μέσα από την πληθώρα πολιτισμικών στοιχείων που διανθίζουν τις περιπέτειες του Άλκη   (Πηγή: Βικιπαίδεια )

Επιστρέφοντας στο απόμακρο παρελθόν μας

Για να ερμηνεύσουμε τον τρόπο σκέψης μιας κοινωνίας που έζησε με τους δικούς της κανόνες σε μια εποχή απόμακρη, που σήμερα την χαρακτηρίζουμε ως προϊστορική, - λόγω της αδυναμίας μας να προσδιορίσουμε με ακρίβεια τα ιστορικά γεγονότα εκείνης της εποχής, - πρέπει  αναγκαστικά να κάνουμε πολλά βήματα προς τα πίσω και να αναζητήσουμε τα εργαλεία σκέψης και τα σημεία αναφοράς που είχαν στην διάθεσή τους οι μακρινοί μας πρόγονοι που με βάση αυτά ερμήνευαν και κατανοούσαν τον δικό τους κόσμο.

Επειδή αναγκαστικά θα πρέπει να καταπιαστούμε με ζητήματα προϊστορικής τοπογραφίας, προσανατολισμών και γεωγραφικών δεδομένων είναι απολύτως αναγκαίο να κατανοήσουμε με ποιο τρόπο και με ποια μέσα και σημεία αναφοράς οι άνθρωποι εκείνης της εποχής προσδιόριζαν και ερμήνευαν το στενό άλλα και τον ευρύτερο κόσμο τους.

Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως σε πολλές περιπτώσεις πέφτουμε άθελά μας στο σφάλμα να μετράμε την προϊστορική εποχή με τα σημερινά δεδομένα και με τους βασικούς κανόνες και στερεότυπα που ο σημερινός σύγχρονος άνθρωπος έχει κατά νου.

Για να αντιληφθείτε τι ακριβώς εννοούμε σας παραθέτουμε μερικά ενδεικτικά ερωτήματα

• Αλήθεια πως ήταν γεωδαιτημένος ο σημερινός γνωστός μας κόσμος στο μυαλό ενός ταξιδευτή  της εποχής του χαλκού όταν ταξίδευε στις θάλασσες της Μεσογείου;

• Ποια και πόσα σημεία του ορίζοντα  γνώριζε;

• Πως αντιλαμβανόταν την σχέση του «άνω»£ και «κάτω»¤ σε σχέση με το ευρύτερο περιβάλλον του;

• Πως έβρισκε τον προσανατολισμό του ταξιδεύοντας την ημέρα, αλλά ακόμη και την νύχτα;

• Τι γνώριζε για τις κινήσεις του Ήλιου, των άστρων, των ανέμων και των θαλάσσιων ρευμάτων;

• Κατά την προϊστορική περίοδο ίσχυαν οι ίδιοι κανόνες και τα ίδια μέτρα και σταθμά που ισχύουν σε εμάς σήμερα για την κατανόηση του δικού τους κόσμου;

Αυτά είναι μερικά ενδεικτικά ερωτήματα. Προφανώς υπάρχουν πολλά περισσότερα.

Πριν λοιπόν ξεκινήσουμε για το μεγάλο μας ταξίδι στην προϊστορική δυτική Ελλάδα, δηλαδή να βρεθούμε πίσω στον χρόνο και στον χώρο, είναι πολύ σημαντικό για την επαλήθευση της ορθής πορείας να εξοικειωθούμε με «όργανα» πλοήγησης και προσανατολισμού εκείνης της εποχής όπου κανένα σύγχρονο όργανο ναυσιπλοΐας και προσανατολισμού δεν μπορεί να τα αντικαταστήσει.

Στον πίνακα που ακολουθεί  καταγράφονται  σχηματικά οι βασικοί άξονες προσανατολισμού και το ανεμολόγιο έτσι όπως προκύπτει μέσα από τα έπη του Ομήρου.

Παρακολουθώντας την σχετική πινακίδα βλέπουμε πως οι άνεμοι στον Όμηρο είναι τέσσερις: Ο Βορέης (βόρειος), ο Νότος (νότιος), ο Ζέφυρος (δυτικός) και ο Εύρος (ανατολικός). Ο Βοριάς στο Ομηρικό ανεμολόγιο μπορεί να είναι Βόρειος, Βορειανατολικός ή Βορειοδυτικός, οι ίδιες διαβαθμίσεις ισχύουν και για τους άλλους τρεις ανέμους όταν παλεύουν όπως μας αναφέρει χαρακτηριστικά ο Όμηρος οι άνεμοι μεταξύ τους (Οδ. ε 295). Το ανεμολόγιο των κλασικών χρόνων δεν το γνωρίζει ο Όμηρος. 

Οι τροπές του Ήλιου (Οδ.ο 404) καθόρισαν τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα αρχής γενομένης της Ανατολής και ακολούθως της Δύσης σύμφωνα με την πορεία του. Το σημείο του Βορρά προσδιορίστηκε με βάση τον Πολικό Αστέρα (Οδ. ε 270-277) και στον αντίποδά του το σημείο του Νότου. Όταν μιλάμε για την Δύση (προς ζόφον ) δεν μπορούμε να την (τον) τοποθετούμε στον Βορρά. Η Δύση ανήκει στην ζώνη του σκότους (Ζόφος), εκεί δηλαδή που δύει ο ήλιος και κινείται μέσα στο ευρύ τόξο που καθορίζεται από τις τροπές του Ήλιου (χειμερινό και θερινό Ηλιοστάσιο).(Οδ. ο 404). Το ίδιο ισχύει και για την Ανατολή (προς Ηώ τ΄Ηελιόν τε). 

Αυτά ήταν τα βασικά σημεία αναφοράς και εργαλεία προσανατολισμού τους που σε συνδυασμό με την γνώση του έναστρου ουρανού (Οδ. ε 270-277), των θαλασσίων ρευμάτων (Οδ. μ 1, ι 80, ξ 254) και της ιδιαίτερης γεωμορφολογίας κυρίως νησιών, υψηλών Ορέων, σημαντικών ποταμών, ακρωτηρίων και πόλεων, γνώριζαν το ακριβές στίγμα τους και αναγνώριζαν και οριοθετούσαν τον γύρω κόσμο τους με αρκετή ακρίβεια.

Είναι επίσης πολύ σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι στην Ομηρική γεωγραφία υπάρχει μια εντυπωσιακή καταγραφή όλης της νησιωτικής Ελλάδας στον χώρο της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου χωρίς απολύτως κανένα σφάλμα. (Στην ανάρτηση που φέρει τον τίτλο: "Η σύγκριση της Ομηρικής (προϊστορικής) τοπογραφίας με την τοπογραφία των ιστορικών χρόνων στην λεκάνη της Μεσογείου,- ταυτίσεις και διαφορές" όπως και στο  βιβλίο μας «Ομηρική Ιθάκη» και στο κεφάλαιο «ταξιδεύοντας με τον Όμηρο στις θάλασσες της Μεσογείου» έχουμε κάνει μια λεπτομερέστατη αναφορά και αξίζει τον κόπο να την μελετήσετε.).

Υπάρχει όμως μια κραυγαλέα εξαίρεση που αφορά αποκλειστικά και μόνο το νησιωτικό σύμπλεγμα των Ιονίων νήσων στα δυτικά της Πελοποννήσου.

Εκεί συμβαίνει κάτι το εντελώς εξωπραγματικό. Ο συντάκτης των Ομηρικών επών (ο Όμηρος εν προκειμένω για την οικονομία της συζήτησης) ενώ έχει μια απόλυτη και αλάνθαστη γνώση για την ανατολική λεκάνη της Μεσογείου, αμέσως μόλις περάσει το ακρωτήριο Ταίναρο και αρχίζει να περιγράφει την δυτική νησιωτική Ελλάδα φαντάζει σε μας, που έχουμε γνώση των ονομάτων αυτών των νησιών από τα ιστορικά χρόνια,  σαν να μην έχει ιδέα τι περιγράφει και τι λέει !.

Αυτή η κραυγαλέα εξαίρεση, αυτή δηλαδή η "διαφορετικότητα" που καταγράφεται στον χώρο της δυτικής νησιωτικής Ελλάδας είναι ως γνωστόν η πέτρα του σκανδάλου της Ομηρικής τοπογραφίας και η κύρια αιτία που βοήθησε τα μέγιστα για να καταταγεί ο Όμηρος στην κατηγορία των μυθογράφων. Στα ιστορικά χρόνια η διαφορετικότητα αυτή έχει αναδειχθεί ως ένα από τα μεγαλύτερα ερωτηματικά της αρχαίας τοπογραφίας και δεν παύει να αποτελεί έναν άλυτο γόρδιο δεσμό για όσους ασχολούνται με την επίλυσή του.

Τα πιθανά αίτια αυτής της διαφορετικότητας  θα προσπαθήσουμε μέσα από αυτήν την ανάρτηση να αναδείξουμε με έναν όσο ποιο απλό  και εκλαϊκευμένο  τρόπο γίνεται, αναζητώντας τον "μίτο της Αριάδνης" που θα μας οδηγήσει εκεί που προσπαθούμε να φτάσουμε μαζί σας τόσο καιρό.

Για τον σκοπό αυτό και πριν σας καλέσουμε να κάνουμε μια ακόμη άσκηση επιβεβαίωσης των πεποιθήσεών μας,  θα σας προσκαλέσουμε να κάνουμε και εμείς αυτό που έκανε και ο μικρός Άλκης, δηλαδή να επιχειρήσουμε "να είμαστε και εμείς εκεί" σε ένα φανταστικό ταξίδι στα χρόνια του Οδυσσέα με την ελπίδα μήπως και μπορέσουμε να δούμε αυτήν την φορά με τα μάτια ενός μυκηναίου ταξιδευτή, όσα ενδεχομένως αδυνατούμε να δούμε με τα μάτια ενός ταξιδευτή των ιστορικών χρόνων.

Ερμηνεύοντας τον κόσμο του Ομήρου με τα μάτια ενός μυκηναίου ταξιδευτή  

Ας υποθέσουμε πως βρήκαμε και εμείς, όπως ο μικρός Άλκης, εκείνον τον μαγικό τρόπο που μας έδωσε την δυνατότητα να γίνουμε και εμείς μέρος του πληρώματος ενός πλοίου των Μυκηναίων 3250 χρόνια από σήμερα.

Επιτέλους έχουμε πλέον και εμείς την δυνατότητα να κάνουμε ένα ταξίδι πίσω στον χωροχρόνο για να επισκεφτούμε και να γνωρίσουμε από κοντά όλα εκείνα τα νησιά, τα λιμάνια και τους τόπους που μας περιγράφει ο Όμηρος στις θάλασσες της Μεσογείου.

"ήμουν και εγώ εκεί" στα χρόνια του Οδυσσέα 

Ήταν Άνοιξη του 1239 π.Χ όταν βρεθήκαμε πίσω στον χωροχρόνο ταξιδιώτες πάνω σε ένα εμπορικό πλοίο εκείνης της εποχής που μετέφερε προϊόντα από το ένα λιμάνι στο άλλο στις θάλασσες της Μεσογείου. Το ταξίδι μας ξεκίνησε από την Ιωλκό, ήταν εκείνο το λιμάνι που αναχώρησαν μερικά χρόνια αργότερα από εκεί οι χαλκοχίτωνες Αχαιοί για να κατακτήσουν την Τροία.

Ανακαλώντας μνήμες παλιές και μπαίνοντας στο μυαλό και τον κόσμο ενός ταξιδιώτη-παρατηρητή  εκείνης της εποχής θα πρέπει τώρα να προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε να κατανοήσουμε και να καταγράψουμε  ιστορίες απόμακρες που έχουν αφήσει τα ίχνη τους στην συλλογική μας μνήμη.

Από το ημερολόγιο που κρατήσαμε σε εκείνα τα ταξίδια σας διαβάζουμε ενδεικτικά μερικά αποσπάσματα:

Σήμερα μπαρκάραμε στο πλοίο με το όνομα Ωκυπέτη που είναι αραγμένο στο λιμάνι της Ιωλκού. Είναι Άνοιξη του 1239 π.Χ

....................................................................................

Πλοηγός του σκάφους είναι ο Άντιφος που κατάγεται από το νησί της Κάσου, πηδαλιούχος είναι ο συμπατριώτης του ο Ιππομέδων και ναύτες είναι ο Σθένελος και ο Νέσσος από τις Καλύνδες νήσους (Κάλυμνο), ο Ύλλος από την Νίσυρο και ο Τήλεφος από την Κράπαθο (Κάρπαθο) μαζί τους έχουν και μια σκυλίτσα που την φωνάζουνε Θόη. Πρώτο ταξίδι μας ανακοίνωσαν πως θα είναι για το νησί της Σάμου της Θράκης.

.............................................................................................................................

Είναι καλοκαίρι του 1238 π.Χ.   Σήμερα φτάσαμε στην Ρόδο και αράξαμε το πλοίο μας στο λιμάνι της Λίνδου. Έχουμε πάει σχεδόν σε κάθε λιμάνι στο Αιγαίο πέλαγος και αναγνωρίσαμε όλα τα νησιά με τα ονόματά τους όπως ακριβώς τα ξέρουμε. Αύριο θα σαλπάρουμε για την Κρήτη με προορισμό το λιμάνι της Αμνισού. 

......................................................................................................................

Χθές το πρωί φορτώσουμε λάδι και χαρούπια από το λιμάνι της Αμνισού για να τα μεταφέρουμε στην Κάσο.

................................................................................................................................ 

Είναι φθινόπωρο του 1238 π.Χ και είμαστε αραγμένοι στο λιμάνι της Κάσου. Ο πλοηγός του πλοίου, ο Άντιφος, μας ανακοίνωσε πως στις επόμενες μέρες θα σαλπάρουμε για το Ιόνιο πέλαγος. 

........................................................................................................................

Σήμερα αφήσαμε πίσω μας το νησί Κύθηρα και περνώντας δίπλα από το ακρωτήριο Ταίναρο χαράξαμε πορεία προς τα δυτικά παράλια της Πελοποννήσου όπου εκεί είναι το κραταιό νησιωτικό βασίλειο του Οδυσσέα. 

Οι ναυτικοί μας λένε πως όταν θα φτάσουμε στο ακρωτήριο Φεές της Ήλιδας θα δούμε από μακριά να ξεπροβάλει μέσα από τα σύννεφα το πανύψηλο και δασωμένο βουνό της Ιθάκης. 

Τους λέμε οτι κάνουν λάθος γιατί από αυτό το σημείο δεν φαίνεται η Ιθάκη αλλά το πανύψηλο και δασωμένο βουνό της Κεφαλληνίας. 

Αυτοί μας απαντούν πως δεν κάνουν απολύτως κανένα λάθος και δεν γνωρίζουν κανένα νησί που να το λένε Κεφαλληνία! 

Εμείς επιμένουμε πως δεν μας τα λένε σωστά, αλλά αυτοί άρχισαν να μας κοροϊδεύουν και να μας λένε πως είμαστε ανόητοι που δεν ξέρουμε ποια είναι η Ιθάκη.

Εάν δεν μας κοροϊδεύουν κάτι πολύ περίεργο φαίνεται να συμβαίνει εδώ !.

..................................................................................................................................

Σήμερα βρισκόμαστε έξω από το λιμάνι της Πύλου και περιμένουμε ευνοϊκό αέρα για να κατευθυνθούμε προς την Ιθάκη. 

Ο Άντιφος και οι μυκηναίοι ναύτες του μας ανακοίνωσαν πως πηγαίνοντας προς την Ιθάκη και πριν να φτάσουμε εκεί θα πρέπει να αράξουμε για λίγες μέρες το πλοίο μας στο πλούσιο σε σιτηρά και χλοερά χωράφια νησί του Δουλιχίου το οποίο είναι όπως μας λένε ένα νησί απέναντι από την σημερινή Ήλιδα.

Μας είπαν πως θα μείνουμε εκεί για λίγες ημέρες προκειμένου να φορτώσουμε στο πλοίο μας σιτηρά και αμφορείς με κρασιά.

Η έκπληξή μας είναι ακόμη μεγαλύτερη γιατί αυτό το νησί είναι εντελώς άγνωστο για εμάς. Στην πραγματικότητα αυτό το νησί, ούτε ξέρουμε ποιο είναι, ούτε που βρίσκεται !.

Για μια ακόμη φορά βρισκόμαστε σε αδυναμία να τους κατανοήσουμε 

Ξέρουμε βεβαίως πως υπάρχει εκεί ένα νησί όπως μας το περιγράφουν οι ναυτικοί που εμείς το λέμε Ζάκυνθο, αλλά αυτοί επιμένουν πως το νησί Ζάκυνθος δεν είναι εκεί που νομίζουμε εμείς! Η Ζάκυνθος είναι μας λένε ένα δασωμένο νησί βορειότερα από το νησί της ορεινής Σάμου! αλλά ούτε και το νησί της Σάμου ξέρουμε ποιο είναι ! 

Είμαστε πλέον σε πλήρη σύγχυση !

.......................................................................................................................................................... 

Στην πορεία μας λένε και άλλα περίεργα για την πλεύση του πλοίου που τα είχαμε ακούσει και άλλες φορές όταν ταξιδεύαμε μαζί τους στις θάλασσες του Αιγαίου που είναι εντελώς αντίθετα από αυτά που εμείς καταλαβαίναμε στην δική μας εποχή.

Παραδείγματος χάριν όταν το πλοίο μας ανέβαινε προς τα βόρεια αυτοί μας έλεγαν πως κατέβαινε ! και όταν το πλοίο μας κατέβαινε προς τα νότια, αυτοί μας έλεγαν πως ανέβαινε!.

Το ρήμα άνειμι και το ρήμα κάτειμι φαίνεται να προσδιορίζει για αυτούς την εντελώς αντίστροφη φορά σε σχέση με αυτήν που εμείς θεωρούσαμε οτι είχε το πλοίο!

Είναι πλέον φανερό πως εμείς και οι μυκηναίοι ναυτικοί έχουμε μια εντελώς διαφορετική εικόνα για τις ονομασίες των νησιών στην δυτική Ελλάδα κάτι όμως που ποτέ δεν συνέβαινε στο Αιγαίο! και επιπροσθέτως αντιληφθήκαμε πως εμείς και αυτοί έχουμε έναν εντελώς διαφορετικό κώδικα που ερμηνεύει την σχέση μας με το ευρύτερο περιβάλλον μας.

......................................................................................................................

(Αυτά ήταν μερικά  αποσπάσματα με σημειώσεις που κρατήσαμε σε εκείνη την εποχή).

Μετά από τα όσα είδαμε με τα μάτια ενός μυκηναίου ταξιδευτή λογικό δεν είναι να έχετε τώρα την περιέργεια να μάθετε τι διαφορετικό είχανε στο μυαλό τους οι μυκηναίοι ναύτες όταν μας τα έλεγαν όλα αυτά ; 

Η αλήθεια είναι οτι χρειάστηκε να πάμε μερικές χιλιάδες χρόνια πίσω για να μπούμε στο δικό τους μυαλό και να αντιληφθούμε την δική τους εικόνα που είχαν σχηματίσει για τον τότε γνωστό τους κόσμο.

Και τώρα θα προσπαθήσουμε να σας το εξηγήσουμε με έναν όσο ποιο απλό τρόπο γίνεται .

Πρώτα όμως θα πρέπει να κάνουμε μαζί σας μια άσκηση η οποία θα μας βοηθήσει να αντιληφθούμε το πως κατανοούμε εμείς τον  κόσμο που μας περιβάλει σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα και τις κατά συνθήκη κοινά αποδεκτές σταθερές και πεποιθήσεις που ισχύουν στην δική μας εποχή για να μπορέσουμε αργότερα να τον συγκρίνουμε με την εικόνα του δικού τους κόσμου.

Εδώ βλέπουμε έναν χάρτη της Δυτικής Ελλάδος που καταγράφει τα Επτάνησα.

Τα Επτάνησα κατ’ αλφαβητική σειρά είναι :

Ζάκυνθος,  Ιθάκη,  Κέρκυρα, Κεφαλληνία,  Κύθηρα,  Λευκάδα,  Παξοί   

               

Η άσκηση είναι   να τα  ονοματίσουμε και να τα αριθμήσουμε   αυστηρά κατά σειρά   (με αλληλουχία)  δηλαδή το ένα νησί μετά το άλλο  και όχι βέβαια σκόρπια  αρχίζοντας με το νησί Νο 1  και καταλήγοντας στο νησί  Νο 7.

Στους 100  οι 90, για να μην πούμε  και οι 100, θα ξεκινούσαμε λέγοντας:   

                                        

                         

•Νο 1 Κέρκυρα –Νο 2 Παξοί –Νο 3 Λευκάδα – Νο 4 Ιθάκη -  Νο 5 Κεφαλληνία  –  Νο 6 Ζάκυνθος – Νο 7 Κύθηρα.

Και σπάνια έως καθόλου θα λέγαμε το αντίστροφο, δηλαδή :

Νο 1 Κύθηρα - Νο 2 Ζάκυνθος – Νο 3 Κεφαλληνία –Νο 4 Ιθάκη  -  Νο 5 Λευκάδα – Νο 6 Παξοί - Νο 7 Κέρκυρα 

και αυτό γιατί;

Είναι πάρα πολύ απλό, διότι ο συγκεκριμένος χάρτης με τον γνωστό τρόπο που είναι ανηρτημένος καταγράφει την επικρατούσα αντίληψη (πεποίθηση)  που ισχύει από στα ιστορικά χρόνια (800 π.Χ έως σήμερα) με τον Βορρά να τοποθετείται άνω £ (στην επάνω πλευρά του χάρτη) και τον Νότο να τοποθετείται κάτω ¤(στην κάτω πλευρά του χάρτη).

H γεωδαιτική έννοια του «’Άνω» £  και «Κάτω» ¤ στα ιστορικά χρόνια έχει γίνει αποδεκτό ότι το «Άνω» προσδιορίζει τον Βορρά και το «Κάτω» τον Νότο.

Με βάση αυτόν τον κοινά αποδεκτό κανόνα  (δηλαδή σύμφωνα με τις βαθιά στον χρόνο ριζωμένες πεποιθήσεις μας), το πλέον φυσιολογικό θα ήταν ασυναίσθητα  να αρχίζαμε να απαριθμούμε κατά σειρά τα Επτάνησα, (όπως και το κάναμε), ξεκινώντας αρχικά από τα άνω (βόρεια) με το νησί  Κέρκυρα και να  καταλήγαμε προς τα κάτω   (νότια) με το νησί Κύθηρα.

• Με τον ίδιο τρόπο όμως και με την ίδια σειρά θα απαριθμούσαν τα νησιά αυτά στην εποχή του Οδυσσέα εάν  θα μπορούσαμε ποτέ να τους θέταμε υποθετικά το ίδιο ερώτημα;

• Η αντίληψη ότι η έννοια του άνω ταυτίζεται με τον Βορρά [άνω £ = Βορράς]  και η έννοια του κάτω ταυτίζεται με τον νότο [κάτω ¤ = Νότος]  ίσχυε το ίδιο και κατά την μυκηναϊκή εποχή για τους κατοίκους της νοτιοανατολικής λεκάνης της Μεσογείου; 

Και η απάντηση είναι: ..... ήταν τελικά το εντελώς αντίστροφο !!!

Το γεγονός αυτό το επιβεβαίωσε με σχετική του μελέτη για την διδακτορική του διατριβή ο αείμνηστος Ομηριστής Δρ. Βαγγέλης Πανταζής, όπου εκεί ο συγγραφέας αποκαλύπτει τον καθοριστικό ρόλο του ρου του ποταμού Νείλου  που διαμόρφωσε στην προϊστορική εποχή  αυτή την αντίληψη. Στην ίδια μελέτη επίσης αναδεικνύει ότι η  χρήση του ‘άνω’ και του ‘κάτω’ στα ομηρικά έπη όπως και των σύνθετων λέξεων που τα περιέχουν καθώς και τα ρήματα: άνειμι- κάτειμι, προσδιορίζουν την αντίστροφη φορά σε σχέση με αυτήν που εμείς συμβατικά καθορίσαμε οτι προσδιορίζουν στα ιστορικά χρόνια.

Δρ. Βαγγέλης Πανταζής. (1947-2017)

Ο Επιστήμονας που προσπάθησε να αλλάξει τον τρόπο της σκέψης μας γύρω από τα ανοικτά ζητήματα της προϊστορικής τοπογραφίας

Το βιβλίο που πραγματεύεται αυτήν την υπόθεση έχει τίτλο : Χάρτες και Ιδεολογίες  και  εκδόθηκε το 1989 από τις Εκδόσεις ΚΑΛΒΟΣ

Ο καθοριστικός ρόλος του ρου (από Νότο προς Βορρά) του ποταμού Νείλου  που διαμόρφωσε  κατά την μυκηναϊκή (Προϊστορική) εποχή στους κατοίκους της ανατολικής  λεκάνης της Μεσογείου την αντίληψη της γεωδαιτικής έννοιας του «’Άνω»£  και «Κάτω» ¤. 

Ο Νότος  ταυτίζεται  ήδη από εκείνη την εποχή  με την έννοια του£ άνω (Άνω Αίγυπτος) και στον αντίποδά του ο Βορράς με την έννοια του¤ κάτω  (Κάτω Αίγυπτος).

Η εικόνα της λεκάνης της Μεσογείου όπως ήταν γεωδαιτημένη ελέω Νείλου στο μυαλό ενός μυκηναίου ταξιδευτή,  πόσο μάλλον για έναν κάτοικο της Αιγύπτου κατά την προϊστορική εποχή. Τα κατάλοιπα αυτής της αντίληψης τα βλέπουμε ακόμη στις μέρες μας που αποκαλούμε "Άνω Αίγυπτο" το νότιο τμήμα της Αιγύπτου κοντά στο σημερινό Σουδάν και  "Κάτω Αίγυπτο" το τμήμα που  βρίσκεται στις εκβολές του ποταμού Νείλου στο βόρειο τμήμα της Αφρικανικής Ηπείρου    

Η εικόνα αυτή αντιστρέφεται ως γνωστόν εντελώς στα ιστορικά χρόνια (και παραμένει έκτοτε ως έχει) όταν τα ισχυρά φύλα που κατέβηκαν από την βόρεια προς τα νότια της Ευρώπης επέβαλαν την δική τους άποψη και επανακαθόρισαν το «άνω» και «κάτω»  σύμφωνα με τους ρους των ποταμών της Ευρώπης που τα νερά τους κινούνται κατά το πλείστον με κατεύθυνση από βορρά προς νότο. Παρά ταύτα όπως θα δείτε στον παρακάτω χάρτη του Muhammad al-Idrisi, οι χαρτογράφοι που ζούσαν στον Αραβικό κόσμο συνεχίζουν ακόμη και στα ιστορικά χρόνια να αποτυπώνουν τον κόσμο σύμφωνα με τις δικές τους πεποιθήσεις και ιδεολογίες, (όπως θα δείτε σε αυτόν τον χάρτη η χερσόνησος της Αραβίας αποτελεί το κέντρο του τότε δικού τους κόσμου και βρίσκεται στην άνω πλευρά του χάρτη με τις άλλες χώρες και Ηπείρους να είναι κάτω από αυτούς).

Muhammad al-Idrisi, 1154, Παγκόσμιος χάρτης, [Tabula Rogeriana, Nuzhat al-mushtāq fi'khtirāq al-āfāq].(Από το άλμπουμ φωτογραφιών στο Φ/Β του Θεόδωρου Μεταλληνού)

Αυτά βεβαίως είναι γνωστά και απολύτως κατανοητά για τους επιστήμονες που μελετούν την ιστορία της Παγκόσμιας Γεωγραφίας. Το κρίσιμο ερώτημα όμως είναι εάν επιβεβαιώνεται αυτή η υπόθεση μέσα από τις Ομηρικές περιγραφές.

• Υπάρχει λοιπόν κάποιο παράδειγμα καταγραφής τόπων στα Ομηρικά έπη που να επιβεβαιώνει αυτήν την  υπόθεση;

• Αλήθεια με ποια φορά και με ποια σειρά καταγράφονται στα Ομηρικά Έπη τα βασίλεια της δυτικής Ελλάδος στον περίφημο κατάλογο των πλοίων;  Από βορρά προς νότο ή από νότο προς βορρά;

Για μια ακόμη φορά θα χρειαστεί να ξαναδιαβάσουμε τα συγκεκριμένα εδάφια, αυτήν την φορά όμως με τα μάτια ενός μυκηναίου ταξιδευτή. 

Η φορά και η σειρά που καταγράφονται τα βασίλεια της Δυτικής Ελλάδος στον «κατάλογο των πλοίων».

Διαβάζοντας με προσοχή τον περίφημο «κατάλογο των πλοίων» και φτάνοντας στο νοτιότερο άκρο της Πελοποννήσου δεν είναι δύσκολο να διαπιστώσουμε ότι η διεύθυνση καταγραφής όλων των παραλιακών και νησιωτικών βασιλείων γίνεται εδώ με συγκεκριμένη όδευση από νότο προς βορρά. Άξιο παρατήρησης για την περίπτωση της Ομηρικής Ιθάκης, αλλά και για την θέση του Δουλιχίου είναι ότι το βασίλειο του Δουλιχίου(4), με αρχηγό τους τον Μέγη, καταγράφεται πριν την περιγραφή του βασιλείου της Ιθάκης (5), δηλαδή φαίνεται να είναι νοτιότερα από την Ιθάκη και όχι βορειότερα από αυτήν.

Χάρτης της δυτικής Ελλάδος που καταγράφει την σειρά των μυκηναϊκών βασιλείων έτσι όπως αναφέρονται στον  «νηών κατάλογο» (ο κατάλογος των πλοίων) στο Β της Ιλιάδος (591-644).

Η ίδια εικόνα για την γεωγραφική θέση του Δουλιχίου διατηρείται και στο έτερο έπος της Οδύσσειας σύμφωνα με την πορεία πλεύσης ενός Θεσπρωτικού πλοίου με προορισμό το νησί του Δουλιχίου.

Σύμφωνα με το Ομηρικό κείμενο ένα πλοίο Θεσπρωτικό κατευθυνόμενο με πορεία πλεύσης από βορρά προς νότον και τερματικό του σταθμό το νησί του Δουλιχίου σταματά ενδιάμεσα στο νησί της Ιθάκης για να ξεκουραστούν οι ναύτες  (οδ.ξ 334-335 & οδ.τ 291-292).

Επίσης με την ίδια αλληλουχία  καταγραφής  αναφέρονται και  απαριθμούνται  από τον Τηλέμαχο τα νησιά  από όπου κατάγονται οι μνηστήρες  (οδ.α  245-248) & (Οδ, π 245-253) 

Επαλήθευση 1η:

Στον χώρο του Ιονίου επαληθεύεται αυτή η υπόθεση και ισχύει όντως αυτή η όδευση, δηλαδή  στο μυαλό του συντάκτη αυτού του έπους που αναφέρεται στο περιβάλλον της προϊστορικής περιόδου η φορά  καταγραφής  των τόπων ξεκινά από τον νότο για να την ολοκληρώσει  με κατεύθυνση προς το βορειότερο σημείο.

Χάρτης Λευκάδος Ιθάκης και Κεφαλληνίας του Piri Reis.

Είναι μια από σπάνιες χαρτογραφήσεις  των Ιονίων νήσων στα ιστορικά χρόνια που έχουν αποτυπωθεί με την αντίστροφη φορά.Στο άνω μέρος του χάρτη βρίσκεται η Κεφαλληνία και στο κάτω μέρος του χάρτη βρίσκεται η Λευκάδα. 

Ο χάρτης αυτός μας αποτυπώνει κατά κάποιο τρόπο το πως φανταζόντουσαν στο μυαλό τους οι μυκηναίοι ναυτικοί την φορά καταγραφής των νησιών στην εποχή του Χαλκού με τον νότο να βρίσκεται άνω και το Βορρά κάτω 

Αλλά ας δούμε όμως τι συμβαίνει στον χώρο του Αιγαίου πελάγους, ίσχυε και εκεί το ίδιο;

Η φορά και η σειρά που καταγράφονται στον «κατάλογο των πλοίων» τα νησιωτικά βασίλεια στον χώρο του Αιγαίου πελάγους.

Μελετώντας τις αντίστοιχες καταγραφές στον κατάλογο των πλοίων που αφορούν τα νησιωτικά βασίλεια του Αιγαίου (βλέπε Ιλ Β.645-680) διαπιστώνουμε πως και εκεί η  φορά  καταγραφής  των βασιλείων στον χώρο του Αιγαίου γίνεται όπως  και στο Ιόνιο με την ίδια συγκεκριμένη όδευση, επίσης και εκεί από νότο προς βορρά !.

Πρώτο καταγράφεται το βασίλειο της Κρήτης με αρχηγούς τον Ιδομενέα και τον Μηριόνη (Ιλ Β. 645-652), ακολουθεί το βασίλειο της Ρόδου με αρχηγό τον Τληπόλεμο (Ιλ Β. 653-670), μετά καταγράφεται το βασίλειο της Σύμης με αρχηγό τον Νιρέα (Ιλ Β. 671-675) και ολοκληρώνεται η καταγραφή των νησιωτικών βασιλείων στο Αιγαίο με το βασίλειο της Νισύρου [Κάρπαθος-Κάσος-Κως-Καλύνδαι νήσοι (Κάλυμνος)] με αρχηγούς τον Φείδιππο και τον Άντιφο (Ιλ Β. 676-680).

Η φορά και η σειρά που καταγράφονται στον «κατάλογο των πλοίων» τα νησιωτικά βασίλεια στον χώρο του Αιγαίου πελάγους.

Τελικό Συμπέρασμα:

Τα  νησιωτικά Μυκηναϊκά βασίλεια  τόσο της δυτικής,  όσο και της ανατολικής   Ελλάδος,  όταν καταγράφονται στα Ομηρικά Έπη καταγράφονται με φορά από νότο προς βορρά  και όχι από βορρά προς νότο.

Τυχαίο;

Καθόλου θα λέγαμε. Η καταγραφή ακολουθεί πιστά την κοσμοαντίληψη της εποχής του Χαλκού όπως και όλες οι διάσπαρτες  καταγραφές που συναντάμε και στα δύο έπη πλήρως εναρμονισμένες με τα πιστεύω και τις αντιλήψεις εκείνης της εποχής και όχι προφανώς με τις αντιλήψεις των ιστορικών χρόνων.

Λέτε και αυτό να έγινε στο πλαίσιο ενός σκόπιμου και συνειδητού ‘αρχαϊσμού’ εκ μέρους του ποιητή; Θα είχε ομολογουμένως ιδιαίτερο ενδιαφέρον να ακούσουμε τις απόψεις όλων αυτών που προσπαθούν να μας πείσουν ότι τα Έπη του Ομήρου είναι συνθέσεις των ιστορικών χρόνων.

Η δική μας άποψη είναι ότι όσο ποιο εύκολα γίνουν κατανοητές σε μας οι αντιλήψεις που είχαν για την γεωδαισία του κόσμου τους οι λαοί της Μεσογείου στην εποχή του Χαλκού, τόσο ποιο εύκολα θα μπορεί να αναπτυχθεί ένας γόνιμος διάλογος πάνω σε στέρεες βάσεις για να απαντηθούν τα εύλογα ερωτήματα που τίθενται όταν διατυπώνεται η θέση οτι η Ομηρική Ιθάκη είναι η Κεφαλληνία ή το Ομηρικό Δουλίχιο είναι η σημερινή Ζάκυνθος, όπως επίσης το γιατί όχι μόνο αυτά τα νησιά, αλλά όλα τους στο κεντρικό Ιόνιο άλλαξαν ή έχασαν τα ονόματά τους κατά την διάρκεια των σκοτεινών αιώνων.

Η μετάβαση από τον κόσμο του Ομήρου στον κόσμο των ιστορικών χρόνων και ειδικά στον χώρο του Ιονίου όπως βλέπετε μας επιφύλασσε πολλές εκπλήξεις και δεν θα ήταν άστοχο εάν λέγαμε ότι εκτός από χαρτογραφικά, έχει φέρει  κυριολεκτικά "τα πάνω κάτω" !!!

Η μεγάλη εικόνα της κοσμοαντίληψης από την Προϊστορική εποχή στα Ιστορικά χρόνια όπου ήλθαν τα "πάνω-κάτω"

Δείτε τώρα σε αντιπαραβολή πως είχαν στο μυαλό τους την εικόνα την λεκάνης της Μεσογείου  οι άνθρωποι εκείνης της εποχής κατά τους προϊστορικούς και ακολούθως κατά τους ιστορικούς χρόνους 

Αυτή ήταν η εικόνα που είχαν κατά νου οι μακρινοί μας πρόγονοι ως προς το «άνω» και «κάτω» κατά την εποχή του Χαλκού όταν περιέγραφαν τον κόσμο της Μεσογείου.

Και αυτή είναι  η εικόνα που έχουμε διαμορφώσει  στα ιστορικά χρόνια ως προς το «άνω» και «κάτω» όταν φέρνουμε στον νου μας ή χαρτογραφούμε τον κόσμο της Μεσογείου.

Παρακολουθήσατε λοιπόν με έναν σύντομο και εκλαϊκευμένο τρόπο που συνοδεύτηκε με αρκετές εικόνες και ενδεικτικούς χάρτες μια σύντομη παρουσίαση της θέασης του κόσμου από την προϊστορική περίοδο στα ιστορικά χρόνια. Επίσης μας δόθηκε η δυνατότητα να σας εξηγήσουμε με ποιο τρόπο ήταν γεωδαιτημένος ο κόσμος στο μυαλό ενός μυκηναίου ταξιδευτή δηλαδή στο μυαλό του Ομήρου της εποχής του Χαλκού που τον αντιλαμβανόταν σε φορά αντίθετη από αυτήν που είχαν την πεποίθηση ότι είχε οι άνθρωποι των ιστορικών χρόνων. 

Και εάν είναι, όπως όντως ήταν, τόσο διαφορετική η αντίληψη των ανθρώπων εκείνης της εποχής ως προς μια άκρως βασική έννοια για την περιγραφή του περιβάλλοντός τους, πόσες άλλες διαφορετικές ή παρόμοιες βασικές έννοιες ταυτίζονται ή διαφέρουν σε σχέση με το σήμερα;

Αλήθεια έχετε σκεφτεί πόσες λέξεις επίθετα, ρήματα ή αντικείμενα που συναντάμε στα έπη του Ομήρου έχει αποδειχθεί μέσα από τα νέα δεδομένα που μας έχουν προσφέρει οι επιστήμες της Αρχαιολογίας - Γλωσσολογίας και ιδιαιτέρως μετά την ανάγνωση των πινακίδων της γραμμικής Β ότι έχουν ένα διαφορετικό νοηματικό περιεχόμενο από αυτό που εμείς τους αποδίδαμε μέχρι πολύ πρόσφατα στα ιστορικά χρόνια ή πόσες φορές έχει δικαιωθεί ο Όμηρος για περιγραφές που είχε κάνει και εμείς επίσης μέχρι πολύ πρόσφατα τις είχαμε χαρακτηρίσει ως μυθοπλασίες και ευφάνταστες αναφορές;

Δηλαδή με άλλα λόγια, πόσα λάθη μπορούμε να κάνουμε προσπαθώντας να ερμηνεύσουμε για παράδειγμα το περίφημο εδάφιο 19-28 από την ι ραψωδία της Οδύσσειας που περιγράφει ο ίδιος ο Οδυσσέας στον βασιλιά Αλκίνοο την ακριβή θέση της Ιθάκης, εάν δεν έχουμε πρώτα κατανοήσει ότι τα κείμενα αυτά ενδεχομένως να έχουν διατυπωθεί πολύ πριν καταγραφούν αργότερα στο φωνητικό αλφάβητο και επιπροσθέτως να αγνοούμε με ποια μέτρα και σταθμά θα πρέπει να αξιολογούνται τα ζητήματα προσανατολισμού και γεωδαισίας στα Έπη του Ομήρου;

Με αφορμή λοιπόν αυτήν διαπίστωση έχουμε την εκτίμηση πως όσοι ασχολούμαστε με τα ανοικτά σε διάλογο θέματα της αρχαίας τοπογραφίας είναι αναγκαίο να επικαιροποιήσουμε τις γνώσεις μας με όλα τα νέα δεδομένα που μας έχουν προσφέρει οι επιστήμες των Ιστορικών και Ανθρωπιστικών σπουδών και να ξαναδιαβάσουμε τα υπάρχοντα αρχαία κείμενα που αναφέρονται στην λεγόμενη προϊστορική περίοδο και ιδιαιτέρως τα Έπη του Ομήρου όχι με τα μάτια ενός σύγχρονου κοσμοπολίτη αλλά με τα μάτια ενός κοσμοπολίτη της εποχής του Χαλκού και κυρίως με κριτική σκέψη χωρίς προκαταλήψεις και ιδεοληψίες. 

Για την επιβεβαίωση των λεχθέντων σας προτείνουμε επίσης εάν έχετε τον χρόνο να ξαναδιαβάσετε ακόμη μια φορά τις δημοσιεύσεις μας που αφορούν την θέση της Ομηρικής Ιθάκης (βλέπε: Η γεωγραφική θέση της Ομηρικής Ιθάκης στην εποχή του Οδυσσέα) και την θέση του Ομηρικού Δουλχίου της Σάμου και της Ζακύνθου (βλέπε: Δουλίχιον: η χαμένη "Μακρόνησος" της Ομηρικής τοπογραφίας). Είμαστε βέβαιοι πως αυτήν την φορά θα έχετε την δυνατότητα να τις αξιολογήσετε από μια διαφορετική οπτική γωνία.

Σε μια επόμενη ανάρτηση και αφού έχουμε πλέον εφοδιαστεί με όλα τα όργανα πλοήγησης εκείνης της εποχής και με ξεκαθαρισμένη σκέψη ως προς την ορθή χρήση του ‘άνω’ και του ‘κάτω’ όταν αναφερόμαστε στα ομηρικά έπη όπως και των σύνθετων λέξεων που τα εμπεριέχουν θα επιχειρήσουμε να βάλουμε το δάκτυλό μας "επί των τύπον των ήλων" στο ακανθώδες ερώτημα "πως πότε και γιατί" όλα τα νησιά στον χώρο του κεντρικού Ιονίου κατά την εποχή της μετάβασης προς στα ιστορικά χρόνια έχασαν την Ομηρική τους ταυτότητα.  

Επίλογος

Σε αυτήν την ανάρτηση κάναμε ένα ταξίδι στο απόμακρο παρελθόν μας και ασχοληθήκαμε επισταμένως για κάποιες έννοιες που κατά την προϊστορική περίοδο φαίνεται να διαφέρουν σε σχέση με το σήμερα.

Όπως και εσείς μπορείτε να διαπιστώσετε δεν προσπαθήσαμε να ερμηνεύσαμε τον Όμηρο, δια της παρατηρήσεως αποτυπώσαμε τι ακριβώς είχε στο μυαλό του όταν περιέγραφε τον κόσμο του, με απλά παραδείγματα και με πολλές εικόνες και χάρτες που σκόπιμα τους επικαλεστήκαμε, για να μην υπάρχει καμία αμφιβολία τι είναι αυτό που περιγράφουν τα κείμενα.

Αντί λοιπόν να ακολουθήσουμε και εμείς την πεπατημένη, προκειμένου να δικαιολογήσουμε αυτήν την διαφορετικότητα της Ομηρικής τοπογραφίας, αναπαράγοντας την καθεστηκυία άποψη που ομιλεί περί της τυφλότητας του Ομήρου ή της ελλιπούς του γνώσεως λόγω της μακρινής απόστασης που χώριζε τον τόπο της διαμονής και καταγωγής του, την Ιωνία, με την δυτική νησιωτική Ελλάδα, απόψεις που το εκπαιδευτικό μας σύστημα εντέλλεται να διδάσκει στα παιδιά των Ελλήνων, κάναμε κάτι το διαφορετικό: αναζητήσαμε τις απαντήσεις κατευθείαν από την πηγή τους απαλλαγμένοι όσο μπορούσαμε από τις πεποιθήσεις της εποχής μας ή τα περιοριστικά μας πιστεύω.

Την εργασία αυτή την συντάξαμε σκοπίμως με αυτόν τον εκλαϊκευμένο τρόπο γιατί δεν απευθύνεται σε όσους επωάζουν επί των πεπατημένων και καλύπτονται από την ασφάλεια και την θαλπωρή που τους παρέχει ο απυρόβλητος μανδύας της καθεστηκυίας άποψης. Την γράψαμε όμως με πολλή αγάπη για τα παιδιά, για τα παιδιά μας και για όλους όσοι αισθάνονται παιδιά όπως θα έκανε εάν ζούσε η αείμνηστη Γεωργία Ταρσούλη.

Το κείμενο αυτό το αφιερώνουμε στην μνήμη της ως έναν ελάχιστο φόρο τιμής για όλα εκείνα τα όμορφα και επιμορφωτικά ταξίδια που με τόση ευρυμάθεια προσέφερε στα Ελληνόπουλα και σε εμάς προσωπικά την έμπνευση  και τα φτερά για να πετάξουμε πίσω στον χωροχρόνο, στην Μυκηναϊκή εποχή των χαλκοχιτώνων Αχαιών, προκειμένου να βρεθούμε και εμείς εκεί, στον κόσμο του Οδυσσέα.!

Γεωργία Ταρσούλη

Η Γεωργία Ταρσούλη (1916 - 2 Ιουνίου 1986)  ήταν Ελληνίδα δημοσιογράφος και συγγραφέας. Γεννήθηκε στην Αθήνα. Ασχολήθηκε κυρίως με το παιδικό βιβλίο και ήταν συντάκτρια στο περιοδικό «Διάπλαση των Παίδων». Έγραψε πολλά παιδικά βιβλία ανάμεσά τους και την σειρά βιβλίων «Ήμουν κι' εγώ εκεί» κατά την δεκαετία του 1960.
Απεβίωσε στις 2 Ιουνίου 1986. (Πηγή : Βικιπαίδεια)

Text & Copyright: Hettie Putman Cramer & Makis Metaxas