Γιάννης Γαΐτης (1923 - 1984) Σειρήνες - Οδυσσέας, 1980
Εθνική Πινακοθήκη - Μουσείο
Αλεξάνδρου Σούτσου / National Gallery
Text : Hettie Putman Cramer & Makis Metaxas
Αφιερωμένο στην μνήμη της αείμνηστης Αικατερίνης (Κίττυς) Βεργωτή - Ιερωνυμάκη
Η συγκεκριμένη ανάρτηση που θα διαβάσετε, όπως ήταν και η προηγούμενη, https://homericithaca.blogspot.com/2024/08/blog-post.html, αποτελούν την συνέχεια ενός κύκλου αναρτήσεων που θα δημοσιευθούν μέσα από αυτό το blog προκειμένου να δοθούν μια σειρά από απαντήσεις στις κατά καιρούς εύλογες ερωτήσεις που έχουν τεθεί διαχρονικά και έχουν σχέση με ένα από μεγαλύτερα άλυτα προβλήματα της παγκόσμιας αρχαιολογίας, τον εντοπισμό της λεγόμενης "Ομηρικής Ιθάκης".
Όταν όμως αναζητούμε απαντήσεις για την λεγόμενη "Ομηρική Ιθάκη" για ποια αλήθεια Ιθάκη αναφερόμαστε; για την σημερινή Ιθάκη των ιστορικών χρόνων, γνωστή ήδη από τον 5ο Αιώνα π.Χ; για την Ιθάκη της λεγόμενης "εποχής του Ομήρου" (9ος-7ος Αιώνας π.Χ); ή για την μυκηναϊκή Ιθάκη της εποχής του Οδυσσέα- Τρωικού πολέμου που τοποθετείται περίπου στο 1250 π.Χ; Πόσο μπορεί να ταυτίζονται όλες αυτές οι "Ιθάκες" σε έναν τόπο και εάν όχι που ενδεχομένως διαφέρουν;
Για να απαντηθεί αυτή η ερώτηση πρέπει να αποδεχθούμε το πραγματικό γεγονός ότι το σημερινό νησί της Ιθάκης, πέραν του ονόματος, πόρρω απέχει από τις ομηρικές περιγραφές που έχουν σχέση με την γεωγραφική της θέση και την γεωμορφολογική της εικόνα έτσι όπως καταγράφεται στα ομηρικά κείμενα. Συνεπώς η λεγόμενη "ομηρική Ιθάκη", έτσι όπως έχει περιγραφεί στα ομηρικά έπη, είναι πασιφανές ότι δεν ταυτίζεται με το σημερινό νησί της Ιθάκης των ιστορικών χρόνων. Αυτός εξ άλλου είναι και ο λόγος που η αναζήτηση της θέσης της ομηρικής Ιθάκης είναι (ήταν;) ένα από τα μεγαλύτερα άλυτα προβλήματα που έχουν σχέση με τον αρχαίο κόσμο.
Και το εύλογο ερώτημα είναι: Η ομηρική και η μυκηναϊκή Ιθάκη ταυτίζονται ή όχι; Η μυκηναϊκή Ιθάκη, δηλαδή η Ιθάκη της εποχής του Τρωικού πολέμου (1250 – 1200 π.Χ), που φέρεται να έχει άνακτα τον Οδυσσέα ταυτίζεται ή είναι ενδεχομένως διαφορετική από την λεγόμενη «Ομηρική Ιθάκη» που αναφέρεται για αυτήν ο Όμηρος, όταν σύμφωνα με την μέχρι σήμερα επικρατούσα άποψη συνθέτει το έπος της Οδύσσειας στην Ιωνία κάπου μεταξύ του 9ου και 7ου αιώνα π.Χ.;
Την άποψή μας για την γεωγραφική θέση της λεγόμενης Ομηρικής - Μυκηναϊκής Ιθάκης όπως και των άλλων πλησίον τόπων και νήσων είχαμε την ευκαιρία λεπτομερώς να την προσδιορίσουμε σε μια σειρά παλαιοτέρων αναρτήσεων στο συγκεκριμένο Blog (βλέπε: https://homericithaca.blogspot.com/). Σε αυτές τις αναρτήσεις αναλύσαμε λεπτομερώς το γιατί το νησί που φέρει από τα ιστορικά χρόνια το όνομα "Κεφαλληνία" αρχαιολογικά, γεωγραφικά και γεωμορφολογικά όπως όλα δείχνουν ταυτίζεται κατά την Μυκηναϊκή περίοδο με την Ιθάκη των περιγραφών του Ομήρου.
Ο ομηρικός κόσμος πόσο όμως ταυτίζεται με τον μυκηναϊκό κόσμο, δηλαδή με την λεγόμενη Υστεροελλαδική (Μυκηναϊκή) περίοδο [1] ;
Η προσεκτική ανάλυση των νέων
δεδομένων σε συνδυασμό με την επαλήθευση της ομηρικής τοπογραφίας και τα αποτελέσματα των πρόσφατων αρχαιολογικών ευρημάτων στην Ν.Α Κεφαλληνία[2] (αλλά και σε όλο τον Ελλαδικό χώρο), μας οδηγούν στο συμπέρασμα
ότι οι ομηρικές περιγραφές και αναφορές δεν είναι θολές αναμνήσεις ενός απόμακρου παρελθόντος, αλλά έλκουν την καταγωγή τους και
περιγράφουν κατά βάση τον τότε μυκηναϊκό κόσμο και όχι τον γνωστό σε εμάς κόσμο
των ιστορικών χρόνων, (με τις όποιες λίγες εξαιρέσεις που έχουν να κάνουν με ένθετους, εξοβελισμένους ή παραποιημένους στίχους που έγιναν από τις κατά καιρούς παρεμβάσεις των εκάστοτε ραψωδών, αοιδών, βιβλιοθηκάριων, αντιγραφέων και διορθωτών των ομηρικών επών).
Με άλλα λόγια η αναζήτηση και η
επαλήθευση της ομηρικής τοπογραφίας και του "κόσμου του Ομήρου" έχει νόημα και δίδονται όντως απαντήσεις όταν τον εντάσσουμε στο
περιβάλλον της λεγόμενης Υστεροελλαδικής περιόδου [1] και όχι στο περιβάλλον των
ιστορικών χρόνων. Αυτό όπως όλα δείχνουν ήταν μέχρι και σήμερα το κύριο και
θεμελιώδες λάθος που μας οδηγούσε εκ των πραγμάτων στα γνωστά αδιέξοδα.
Σύμφωνα με τα νέα στοιχεία που έχουν προκύψει διαφαίνεται ότι οι αρχικοί χρόνοι της σύνθεσης και της διαμόρφωσης των διαφόρων επεισοδίων του έπους της Οδύσσειας αφορούσαν επικά μοτίβα που δημιουργήθηκαν όχι κατά την ιστορική περίοδο αλλά κατά την ύστερη εποχή του χαλκού με προσαρμοσμένη την τοπογραφία τους στον χώρο που έδρασε κατά την Υστεροελλαδική (Μυκηναϊκή) περίοδο η τότε άρχουσα τάξη (τοπική ελίτ) του άστεως της λεγόμενης σήμερα ομηρικής (μυκηναϊκής) Ιθάκης.
Πρόσφατες μελέτες [3], που επιχειρούν την βιογραφική προσέγγιση της πρώιμης επικής ποίησης, επιβεβαιώνουν την παλαιότητα του έπους της Οδύσσειας και ανιχνεύουν το ριζικό της υπόστρωμα σε παράλληλες επικές συνθέσεις οι οποίες φαίνεται ότι προσαρμοζόντουσαν ανάλογα για την σύνθεση τοπικών επικών ασμάτων προς τιμήν των εκάστοτε ηγετών των ανακτορικών δομών της τότε μυκηναϊκής ελίτ. Οι συγκεκριμένες μελέτες μας βοηθούν να κατανοήσουμε την διαδρομή της συγκεκριμένης σύνθεσης (από την Κρήτη στα νησιά του Ιονίου) η οποία φαίνεται να έχει προσαρμοσθεί και να έχει τροποποιηθεί ανάλογα, σε σχέση με τις παλαιότερες ή διαφορετικές της φόρμες (εκδοχές), ενταγμένη όμως και άρρηκτα γεωδαιτημένη μέσα στο αληθές για την εποχή εκείνη (Υστεροελλαδική ΙΙΙΑ-Γ) τοπωνυμικό, γεωγραφικό και τοπογραφικό της περιβάλλον, προκειμένου να εξυμνήσει με την απαραίτητη αληθοφάνεια το κλέος και τα κατορθώματα των ηγετών ενός ισχυρού μυκηναϊκού κέντρου που ήκμασε στην Ν.Α Κεφαλληνία, η ονομασία του οποίου διασώζεται μέσα από τα ομηρικά κείμενα ως το Άστυ της «υπονηίου Ιθάκης» (Οδ.γ 81).
Η θέση του άστεως όπως όλα δείχνουν ήταν σε ένα περίοπτο λόφο στην σημερινή τοποθεσία Ρωγός - (Ρίζα) κοντά στο επονομαζόμενο "λιμάνι του Ρείθρου" (Οδύσσεια, α 180-186). Το λιμάνι αυτό βρισκόταν καλά προστατευμένο μέσα στο εντυπωσιακό φαράγγι του Πόρου δια μέσου του οποίου εκβάλουν τα νερά του ποταμού Βόχυνα στην θάλασσα.
Τα πλατανοσκέπαστα ρείθρα του ποταμού διαχωρίζουν σε δύο μέρη την σημερινή κωμόπολη του Πόρου και συνθέτουν όλα μαζί ένα τα πλέον εντυπωσιακά τοπία της νήσου Κεφαλληνίας. (βλέπε την σχετική εικόνα και σχετική ανάρτηση με όλο το πληροφοριακό υλικό: https://homericithaca.blogspot.com/2017/05/2.html).
Αεροφωτογραφία της
κωμόπολης του Πόρου που καταγράφει το εντυπωσιακό φαράγγι του με τις
τσιμεντοστρωμένες στην εποχή μας εκβολές του χειμάρρου Βόχυνα μέσα στα ρείθρα του οποίου ήταν ακόμη και μέχρι στις αρχές του περασμένου αιώνα σε χρήση το
αρχαίο λιμάνι των Πρόννων, το ομηρικό «λιμάνι του Ρείθρου» (Οδύσσεια, α
180-186).
Στο βάθος η κοιλάδα του Ηράκλειου πεδίου όπου δεσπόζει ο αριπρεπής, ελατοσκέπαστος και «νήριτος» Αίνος, το αποκαλούμενο και «Μεγάλο Βουνό», το καύχημα του Οδυσσέα όπως και όλων των Κεφαλλήνων απανταχού της γης, (Οδύσσεια ι 19-28 ).
Ακριβώς στο τέλος
του φαραγγιού προς την ενδοχώρα, σε περίοπτο σημείο βρίσκεται ο λόφος Μπούρτζι -Ρωγός του οικισμού
της Ρίζας - Τζαννάτων. Σε αυτήν την ιδανική από κάθε άποψη γεωγραφική θέση
αναπτύχθηκε στην εποχή του Οδυσσέα ένα ισχυρό μυκηναϊκό κέντρο που φαίνεται να
είχε σύμφωνα με τους αρχαιολόγους κάτω από την εξουσία του τα τέσσερα νησιά του
Ιονίου (Κεφαλληνία -Ιθάκη - Λευκάδα και Ζάκυνθο) όπως και τις απέναντι των
νησιών στεριανές ακτές. (Φωτογραφία
: Κώστας Κόκλανος)
Ο συγκεκριμένος χώρος προφανώς και έχει άμεση σχέση με την Ν.Α Κεφαλληνία και το μυκηναϊκό κέντρο των Τζαννάτων που η αρχαιολογική σκαπάνη το ανέδειξε αρχικά το 1991 κάτω από την διεύθυνση του αρχαιολόγου Δρ. Λάζαρου Κολώνα για να συνεχιστεί η έρευνα το 2011 από τον αρχαιολόγο Δρ. Αντώνη Βασιλάκη και την αρχαιολογική σχολή του Πανεπιστημίου SIMON FRASER με την στήριξη του κοσμήτορα της αρχαιολογικής σχολής καθηγητή Dr. John Pierce[4] και του αείμνηστου Δ/τη της Έδρας των Ελληνικών Σπουδών "Σταύρος Νιάρχος" του S.F.U καθηγητή Δρ. Ανδρέα Γερολυμάτου. Κοντά στην ίδια τοποθεσία και εντός του φαραγγιού του Πόρου εξελίχθηκε διεπιστημονική έρευνα με ανασκαφές πεδίου κάτω από την Δ/ση της αρχαιολόγου Δρ. Γεωργίας Στρατούλη στο επονομαζόμενο "σπήλαιο της Δράκαινας". (Για όλες αυτές τις ανασκαφές βλέπε σχετικές αναφορές σε προηγούμενες δημοσιεύσεις και στις παραπομπές στο τέλος της παρούσας ανάρτησης)
Έχοντας ως βάση αυτά τα ευρήματα και τα νέα δεδομένα από τον χώρο της αρχαιολογίας και της γλωσσολογίας οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι η Ομηρική και η Μυκηναϊκή Ιθάκη ταυτίζονται και είναι ο ίδιος τόπος.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Τι
συνέβη όμως στην δυτική νησιωτική Ελλάδα κατά την εποχή της μετάβασης από την λεγόμενη προϊστορική περίοδο
στα ιστορικά χρόνια όταν ονόματα νησιών χάνονται δια παντός από τον τοπωνυμικό
χάρτη (Δουλίχιο, Σάμος, Αστερίδα) και άλλα νησιά αλλάζουν τα ονόματά τους μέσα στην δίνη των σκοτεινών
αιώνων και την γενικευμένη κατάρρευση που επακολούθησε;
Απαντήσεις πάνω σε αυτό το κορυφαίο ερώτημα η αλήθεια είναι πως έχουν αρχίσει να δίνονται τόσο από την επιστήμη της αρχαιολογίας όσο και από τις συνοδές επιστήμες που συμβάλουν καθοριστικά για την διαλεύκανση αυτών των ζητημάτων.
Όπως όλα δείχνουν, μετά την κατάρρευση του μυκηναϊκού κόσμου, μοτίβα του συγκεκριμένου "Κεφαλληνιακού έπους" διατηρήθηκαν στην μνήμη των μεταγενεστέρων και μέσω των μεταναστευτικών ροών μετεφέρθηκαν, μαζί με τους φυγάδες, στην μακρινή Ιωνία για να αποτελέσουν αργότερα υλικό για τους λεγόμενους Ραψωδούς, ένας εκ των οποίων και ενδεχομένως ο κορυφαίος να ήταν ο αποκαλούμενος Όμηρος. Τα επικά αυτά μοτίβα (Τηλεμάχεια, Νέκυια και Απόλογοι [Φαιακίδα]) αφού διασώθηκαν συρράφτηκαν αριστοτεχνικά και συνέθεσαν αργότερα το λεγόμενο έπος της "Οδύσσειας". Τα κείμενα αυτά μαζί με αρκετές ακόμη συνθέσεις που τις χρεώνουν στον Όμηρο επανεισήχθησαν αρχικά από μνήμης και ακολούθως γραπτώς κατά την διάρκεια των ιστορικών χρόνων στον Ελλαδικό χώρο για να αποτελέσουν έκτοτε την κορυφαία πηγή για την μόρφωση, την ψυχαγωγία και την διαπαιδαγώγηση των Ελλήνων αλλά και να καταστούν αργότερα η βάση του λεγόμενου Δυτικού πολιτισμού.
Από όλη την επικράτεια του Οδυσσέα, με τα όσα μπορούμε να ξέρουμε μέχρι στιγμής, ένας φαίνεται να ήταν ο τόπος που επανασυνέδεσε τις μνήμες του κατά τα ιστορικά χρόνια με αυτά τα επικά μοτίβα τιμώντας τον αρχηγέτη των Κεφαλλήνων και πορθητή της Τροίας. Ο τόπος αυτός αναμφισβήτητα είναι η Ιθάκη των ιστορικών χρόνων και υπάρχουν σοβαροί λόγοι γιατί συνέβη αυτό. [Το θέμα αυτό δεν θα αναλύσουμε τώρα, αξίζει μιας ξεχωριστής ανάλυσης - ανάρτησης που θα γίνει στο άμεσο μέλλον].
Στα ιστορικά χρόνια το νησί που κληρονόμησε το όνομα "Ιθάκη" βρέθηκε να είναι ο φιλόξενος τόπος που κλήθηκε να τιμήσει το όνομά του και να διαχειριστεί τον μύθο του Οδυσσέα, έστω και εάν οι ομηρικές περιγραφές δεν είχαν σχέση με την θέση και τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της Ιθάκης της εποχής του άνακτα των Μεγαθύμων Κεφαλλήνων (μυκηναϊκή εποχή). Αυτό είχε ως επακόλουθο να επιχειρηθούν και σε ένα μικρό βαθμό να επέλθουν αργότερα οι γνωστές επεμβάσεις στο ομηρικό κείμενο προκειμένου να "προσαρμοστεί" η τοπογραφία του έπους στα μέτρα και την γεωγραφική θέση της Ιθάκης των ιστορικών χρόνων, χωρίς όμως η αλήθεια είναι με ιδιαίτερη επιτυχία.
Προϊόντος του χρόνου και με περισσότερη ένταση στις μέρες μας καταβάλλονται προσπάθειες να γεφυρωθεί το χάσμα και να παγιωθεί το αφήγημα που θέλει την αρχέγονη σύλληψη - σύνθεση του έπους να γίνεται στα πρώιμα ιστορικά χρόνια στην Ιωνία, μια εποχή που απέχει κατά πολύ από την μυκηναϊκή εποχή, δικαιολογώντας έτσι τις εμφανείς διαφορές, που ειρήσθω εν παρόδω εντοπίζονται στα ομηρικά κείμενα ήδη από την εποχή της αρχαιότητας [5], με το επιχείρημα ότι έχουμε να κάνουμε με μια καθαρά λογοτεχνική σύνθεση που ποιητική αδεία δεν είναι υποχρεωμένη να παραδίδει μαθήματα τοπογραφίας, προτείνοντας μάλιστα, με την προκρούστια λογική, τις ανάλογες διορθώσεις και εξοβελισμούς στίχων που δεν συμφωνούν με το γεωμορφολογικό περιβάλλον της Ιθάκης των ιστορικών χρόνων.
Η αλήθεια είναι ότι μετά από αυτές τις επεμβάσεις και τις αλoιώσεις που υπέστησαν αρκετοί στίχοι του ομηρικού κειμένου, (ιδιαίτερα δε από την Αλεξανδρινή περίοδο και εντεύθεν) και ειδικότερα στην περίπτωση της Αστερίδος[6] και της μεταστροφής της «ευρείας Ιθάκης» από «ευρεία» σε «ουκ ή ουδ΄ ευρείας Ιθάκης»[7] προφανώς η θέση της «Ομηρικής Ιθάκης» φαίνεται σήμερα στα μάτια των περισσοτέρων μελετητών των ομηρικών επών, (που έχουν ως βάση των μελετών τους κυρίως τα σημερινά στερεότυπα κείμενα των εκδόσεων της Leipzig και του Cambridge), με λίγη δόση χιούμορ, να πελαγοδρομεί κάπου «μεσσηγὺς Ἰθάκης τε Σάμοιό τε παιπαλοέσσης», δηλαδή ανάμεσα στην σημερινή Κεφαλληνία και την σημερινή Ιθάκη. Υπάρχουν βέβαια και εκείνοι που την θέση της Ομηρικής Ιθάκης (για τον Ελλαδικό χώρο) την τοποθετούν στην Λευκάδα, στον Κάλαμο, στους Παξούς, στην Πάλερο, στην χερσόνησο της Παλικής ή σε όποιο άλλο νησί ή τόπο στην προσπάθειά τους να απαντήσουν στα σύνθετα προβλήματα της Ομηρικής τοπογραφίας που κληρονομήσαμε από τα ιστορικά χρόνια.
Εκείνο όμως που μπορούμε να κρατήσουμε ως στέρεο
συμπέρασμα είναι ότι η Μυκηναϊκή και η Ομηρική Ιθάκη ταυτίζονται απολύτως και είναι στο ίδιο κάδρο όταν τοποθετήσουμε την λεγόμενη "Ομηρική Ιθάκη" μέσα στο περιβάλλον της Υστεροελλαδικής (Μυκηναϊκής) περιόδου.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Εάν
τελικά αποδεχθούμε ότι σύμφωνα με την αρχική σύνθεση των κειμένων η σημερινή
Ιθάκη δεν είναι όντως η ομηρική (μυκηναϊκή), μετά όμως από τα όσα διαχρονικά
εξελίχθηκαν θα μπορούσε η σημερινή Ιθάκη να είναι «το νησί του Οδυσσέα» της
τελευταίας προσαρμογής των ομηρικών κειμένων και κυρίως της εκδοχής
που θέλει τον Οδυσσέα «Κορίνθιο» και απόγονο του γένους του Σίσυφου;
Η σημερινή Ιθάκη είναι αναμφισβήτητα το νησί του Οδυσσέα των ιστορικών χρόνων (όπως προφανώς νησιά του ήταν στην εποχή του (1250 π.Χ) η σημερινή Κεφαλληνία, η Λευκάδα, η Ζάκυνθος και τα άλλα νησιά και στεριανές ακτές στην έξοδο του Πατραϊκού κόλπου). Ιδιαίτερα όμως από το δεύτερο μισό του 5ουαιώνα πΧ και μετά όταν παγιώνεται η Αθηναϊκή εκδοχή της παρουσίας του μυθικού Κέφαλου στην ονομαζόμενη πλέον νήσο Κεφαλληνία και η Κορινθιακή εκδοχή γίνεται η πλέον αποδεκτή, η σημερινή νήσος Ιθάκη φαίνεται να είναι η μοναδική νήσος που κληρονομεί (διαχειρίζεται) κατ΄ αποκλειστικότητα τον μύθο και το όνομα της πατρίδας του «άνακτος των μεγάθυμων Κεφαλλήνων» τον οποίο διατηρεί και τιμά μέχρι τις ημέρες μας. Η πρόσφατη ανακοίνωση του πανεπιστημίου των Ιωαννίνων για τον εντοπισμό του αναζητούμενου ιερού στην Ιθάκη των ιστορικών χρόνων που ήταν αφιερωμένο στην μνήμη του Οδυσσέα μας αποδεικνύει αναμφισβήτητα την σχέση αυτή.
(βλέπε : 
https://t.ly/Ro2gs #MinCultureGr )
.png)
Ιθάκη: Ο μοναδικός τόπος από το τότε κραταιό βασίλειο του Οδυσσέα που κράτησε το όνομα της πατρίδας του ήρωα και τιμά την μνήμη του διαχρονικά μέχρι σήμερα. Φωτογραφία από την εικαστική γλυπτική σύνθεση προς τιμήν του «ΟΔΥΣΣΕΑ ΛΑΕΡΤΙΑΔΗ» που έχει τοποθετηθεί στην πλατεία της πρωτεύουσας Βαθύ της Ιθάκης. Το έργο είναι της Ιθακήσιας γλύπτριας ΚΟΡΙΝΑΣ ΚΑΣΣΙΑΝΟΥ και έγινε με την φροντίδα του Συλλόγου Φιλομήρων Ιθάκης & του Δήμου Ιθάκης.
Τα σημερινά τροποποιημένα (πειραγμένα) κείμενα του έπους όμως παρά τις παρεμβάσεις που έγιναν, προκειμένου να προσαρμοστούν στην γεωγραφία της Ιθάκης των ιστορικών χρόνων, εξακολουθούν να διατηρούν σχεδόν ανέπαφο το ριζικό τους υπόστρωμα και να αντλούν πληροφόρηση κατευθείαν μέσα από την εποχή τους (Μυκηναϊκή εποχή). Αυτός είναι και ο λόγος που δεν σταμάτησε ποτέ να αναζητείται επίμονα από τους ερευνητές και την αρχαιολογική σκαπάνη ο εντοπισμός του κέντρου της μυκηναϊκής Ιθάκης, αυτήν ακριβώς που είχε υπόψη του ο/οι συντάκτης/ες της αρχικής σύλληψης του έπους.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ο
μύθος του Οδυσσέα που φαίνεται αρχικά να ξεκινά από την Κρήτη, ακολούθως
να περνά στα μέσα της μυκηναϊκής περιόδου στην δυτική νησιωτική Ελλάδα
και συγκεκριμένα στην τότε Ιθάκη (σημ. Κεφαλληνία) για να καταλήξει στα
ιστορικά χρόνια στην σημερινή Ιθάκη, όπου και από εκεί θα εξακτινωθεί μέχρι την
Ιταλία, δίνει την αποκλειστικότητα σε κάποιον από αυτούς τους τόπους, να
αξιώνει την πολιτογράφηση τον Οδυσσέα ως αποκλειστικά δικού του
πολίτη;
Εδώ ίσως ισχύει αυτό που λέγεται ότι
«δυο γάιδαροι - και ίσως περισσότεροι- μάλωναν σε ξένο αχυρώνα».
Η παρουσία του Οδυσσέα ως πολυταξιδεμένου "σούπερμαν" (υπεράνδρα) εκείνης της εποχής είναι η συνέχεια ενός μύθου που
τον συναντάμε σε παράλληλες αφηγήσεις και άλλων πολιτισμών του απόμακρου
παρελθόντος με έντονη την προελληνική του καταγωγή. Ο αρχικός του μύθος στον
Ελλαδικό χώρο φαίνεται όντως να ξεκινά από την Κρήτη. Κατά την μυκηναϊκή
περίοδο τον συναντούμε στην δυτική νησιωτική Ελλάδα με το όνομα
"Οδυσσέας" ως τον άνακτα των μεγάθυμων Κεφαλλήνων, με έδρα του το
νησί που έφερε τότε το όνομα Ιθάκη (σημερινή Κεφαλληνία) για να τον βρούμε
αργότερα στα ιστορικά χρόνια να λατρεύεται η μνήμη του με το ίδιο όνομα στο σημερινό νησί της Ιθάκης. Από εκεί αρκετοί μυθογράφοι όπως είναι γνωστό τον στέλνουν να
μετακινείται στην Ήπειρο ως βασιλέας των Θεσπρωτών ή να τιμάται ως επιχώριος
ήρωας, καθώς και η Πηνελόπη, σε διάφορους τόπους εκείνης της εποχής όπως στην Αιτωλία, στην Ευρυτανία, στην Αρκαδία στην Ιταλία κτλ, άλλοτε ως αναχωρητής και άλλοτε ως
επικυρίαρχος λόγω των αναφερόμενων σε αυτόν επιγαμιών. Περιττό είναι να
αναφέρουμε πως σύμφωνα με τις νέες θεωρίες των τελευταίων εκατό και πλέον χρόνων
«αποκαλύπτεται» ότι η έδρα του βασιλείου του Οδυσσέα ανάλογα με την εκάστοτε
θεωρία ήταν η Λευκάδα, η Κέρκυρα, οι Παξοί, η Αιτωλοακαρνανία, η Ιταλία, η
Κροατία, η Μάλτα, το Ισραήλ, η Αγγλία, η Νορβηγία, η Ολλανδία κτλ, κτλ.
Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι
η ταυτότητα και η ιθαγένεια του Οδυσσέα σε έναν βαθμό «προσδιορίζεται» ανάλογα
με την εποχή που τον τοποθετούμε. Ξεκινά ως Μινωίτης πολυταξιδευτής για να
μεγαλουργήσει ως μυκηναίος άναξ των "Μεγαθύμων Κεφαλλήνων" και
τερματίζει την πορεία του ως ένας διαχρονικός αναχωρητής, ενίοτε και ως "κρόταλον
δριμύ Σισύφου γένος"[8] που διέσωσε την μνήμη του κυρίως στην σημερινή
Ιθάκη και δευτερευόντως στην Θεσπρωτία, Ευρυτανία, Αρκαδία, και τέλος στην
Ιταλία όπου μερικοί μυθογράφοι τον ξαποστέλνουν σύμφωνα με τις διάφορες εκδοχές
των μύθων.
Εκείνο όμως που μπορούμε
να πούμε με κάθε βεβαιότητα είναι ότι στην σύγχρονη ιστορική εποχή ο Οδυσσέας, σύμφωνα με τον αείμνηστο καθηγητή της φιλολογίας του Κ.Π.Α Θησέα
Τζαννετάτο[9], είναι απολύτως αποδεδειγμένο ότι είναι η
αντιπροσωπευτικότερη μορφή που εκπροσωπεί τον Έλληνα και εκ των Ελλήνων
κατεξοχήν τους Κεφαλλήνας [10].
[1] Υστεροελλαδική
(ΥΕ) ή Μυκηναϊκή
Περίοδος
ΥΕ Ι Α 1.700/1.680-1.675/1.650 π.Χ.
ΥΕ Ι Β 1.675/1.650-1.625 π.Χ.
ΥΕ ΙΙ
Α 1.625 - 1520/1480 π.Χ.
ΥΕ ΙΙ
Β 1.520/1.480-1.435/1.405 π.Χ.
ΥΕ ΙΙΙ
Α1 1.435/1.405-1.390/1.370 π.Χ.
ΥΕ ΙΙΙ
Α2 1.390/1.370-1.360/1.325 π.Χ.
ΥΕ ΙΙΙ
Β 1.360/1.325-1.200/1.190
π.Χ.
Πρώιμη
ΥΕ ΙΙΙ Γ 1.200/1.190-1.150/1.140
π.Χ.
Μέση
ΥΕ ΙΙΙ Γ 1.150/1.140-1.100/1.090 π.Χ.
Νεώτερη
ΥΕ ΙΙΙ Γ 1.100/1.090-1.060/1.040 π.Χ.
Υπομυκηναϊκή
περίοδος (ΥΜ) 1.060/1.040-1.000
π.Χ.
Λάζαρος Κολώνας: Τζανάτα Πόρου, Αρχαιολογικόν Δελτίον, τόμος 47 (1992), μέρος Β΄1 Χρονικά , σελ.154-157
Λάζαρος Κολώνας archaiologia.gr/print-article/?print=35604
Λάζαρος Κολώνας: Κτιστός Θαλαμωτός Τάφος στα Τζαννάτα Πόρου Κεφαλονιάς Κεφαλληνιακά χρονικά τόμος 11 σελ.381-382
Λάζαρος Κολώνας: Συνέδριο για τα γράμματα, την ιστορία και την λαογραφία της περιοχής των Πρόννων ,Ο θολωτός τάφος Τζαννάτων Πόρου σελ.339
Αντώνης Βασιλάκης: ttp://www.elliniki-gnomi.eu/archives/47791 «Ο Οδυσσέας ήταν άναξ των Κεφαλλήνων» | ELLINIKI GNOMI • Die Zeitung der Griechen in Europa. www.elliniki-gnomi.eu.
Αντώνης Βασιλάκης: Εφημερίδα Κεφαλλονιά, από την συνέντευξη του Δρ. Αντώνη Βασιλάκη στην Αθανασία Μαρκάτου & archaiologia.gr/print-article/?print=35604
Αντώνης Βασιλάκης (Επίτιμος Διευθυντής ΥΠΠΟΤ, Τέως Έφορος Αρχαιοτήτων Κεφαλληνίας-Ιθάκης & Ζακύνθου): Μυκηναϊκό Σεμινάριο Αμφιθέατρο «Άλκη Αργυριάδη» 20/12/2012 με θέμα: «Υστεροελλαδικό Αψιδωτό / Ελλειψοειδές (ωοειδές) Μέγαρο στα Τζαννάτα Πόρου Κεφαλονιάς»
Ιωάννης Μόσχος, «Μυκηναϊκή κατοίκηση στην Κεφαλληνία. Πληθυσμιακοί πυρήνες, κατάλογος των θέσεων και συμπεράσματα» Ζ` Πανιόνιου Συνεδρίου ανακοίνωση Λευκάδα 2002
Οδυσσέας Μεταξάς Παρατηρήσεις γύρω από την πρώιμη βιογραφία της Οδύσσειας. 2020 Περιοδικό ΚΥΜΟΘΟΗ 30ος τόμος σελ.55-84
Αθήνα ΑΠΕ-ΜΠΕ: «Τα σημαντικότερα αρχαιολογικά γεγονότα στην Ελλάδα το 2011» Επιστήμονες μιλάνε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για τα σημαντικότερα αρχαιολογικά γεγονότα στην Ελλάδα το 2011, ΑΠΕ-ΜΠΕ 28 Δεκεμβρίου 2011 (13:09 UTC+2)
Λάζαρος Κολώνας : Αρχαίες εγκαταστάσεις Νοτιοανατολικής Κεφαλονιάς Ζ Πανιόνιο Συνέδριο. Τόμος 2 σελίδα 37-45 Λευκάδα 2002
Γεωργία Στρατούλη, Οδυσσέας Μεταξάς, Αναστάσιος Μπεκιάρης, Ανάγια Σαρπάκη: Πρακτικές κοινωνικές συνοχές στη Νεολιθική του Ιονίου: Αναγνώσεις του αρχαιολογικού υλικού από το Σπήλαιο Δράκαινα στο φαράγγι του Πόρου Κεφαλονιάς I΄ ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΑΝΙΟΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ (Κέρκυρα, 30 Απρ - 4 Μαίου 2014) και δημοσιεύθηκε στα Πρακτικά του το 2017.
Ε.Μ. Χατζιώτου- Γ. Στρατούλη- Ε. Κοτζαμποπούλου, «Η Σπηλιά της Δράκαινας», Αρχαιολογικά Ανάλεκτα Εξ Αθηνών (1989)_σελ. 31-60 & Ευαγγελία- Μιράντα Χατζιώτου, Γεωργία Στρατούλη, «Το σπήλαιο Δράκαινα στον Πόρο Κεφαλονιάς στοιχεία για την Προϊστορική χρήση του και για τη λατρεία στους ιστορικούς χρόνους». Πρακτικά ΣΤ` Πανιόνιου Συνεδρίου τομ.Α` σελ.61-76
Klavs Randsborg «KEPHALLENIA Archaeology & History» The Ancient Greek Cities από τις εκδόσεις BLACKWELL MUNKSGAARD Vol.1 & 2. 2002
Σταματίνα Ζαπάντη, « Η συμμετοχή των Πρόννων Κεφαλληνίας στη Αθηναϊκή Συμμαχία» Κεφ. Χρονικά τομ. 5, σελ. 193-200
Λάζαρος Κολώνας :Το γεωγραφικό πλεονέκτημα , το γεωγραφικό ανάγλυφο και η προϊστορία μιας περιοχής, καθοριστικοί παράγοντες για την ίδρυση μυκηναϊκής εγκατάστασης. Το παράδειγμα της Κεφαλονιάς. ΙΑ Διεθνές Πανιόνιο Συνέδριο 2018 / 5ος τόμος σελ.111-122 https:/ /panionio.wordpress.com/wp-content/uploads/2020/07/03-kolonas-lazaros-sel.-111-122_.pdf
Ολυμπία Βικάτου, Στα ίχνη των Ταφίων πειρατών: Οι περιπλανήσεις τους στο Ιόνιο πέλαγος κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού και τους σκοτεινούς χρόνους https://panionio.wordpress.com/wp-content/uploads/2020/07/02-bikatoy-sel.-75-110_m.pdf
Christina Souyoudzoglou-Haywood, Reuse and cult at the Mycenaean tombs of Kephalonia in the ancient historical periods https: ΙΑ Διεθνές Πανιόνιο Συνέδριο 2018 / 5ος τόμος σελ. 223-242//panionio.wordpress.com/wp-content/uploads/2020/07/09-sougioultzoglou-haywood-sel.-223-242.pdf
[4] John T. Pierce, "Homer’s Influence on Mycenaean Archaeology and the Understanding of Late Helladic Historical Geography" (John T. Pierce, Professor Emeritus, Departments of Geography and Archaeology, Simon Fraser University, Canada.) https://jaa.thebrpi.org/journals/jaa/Vol_12_2024/1.pdf
[5] Στράβων (C 454) Οὐ γάρ εὐκρινῶς ἀποδίδωσιν ὁ ποιητής οὔτε περί τῆς Κεφαλληνίας οὔτε περί τῆς Ἰθάκης και τῶν ἄλλων πλησίον τόπων, ὥστε καὶ οἱ ἐξηγούμενοι διαφέρονται καὶ οἱ ἱστοροῦντες.
"Επειδή ο ποιητής δεν εκφράζεται καθαρά είτε για την Κεφαλληνία είτε για την Ιθάκη και άλλα μέρη κοντινά τους έτσι τόσο οι σχολιαστές όσο και οι ιστορικοί διαφωνούν μεταξύ τους."
[6] https://homericithaca.blogspot.com/2017/10/blog-post_15.html
[7] Βαγγέλης Πανταζής, «Το μέγεθος της Ομηρικής Ιθάκης» Κεφαλληνιακά Χρονικά τόμος 8 Αργοστόλι 1999 σελ.271.
[9] Θησέας Τζαννετάτος : Οι Κεφαλλήνες και ο Οδυσσεύς, Νέα Εστία τομ. 81 (1967) σελ144 κ. εξ.
[10] Προφανώς αυτό ισχύει για το σύνολο των Κεφαλλήνων και Ιθακησίων όπου γης.
https://www.pbs.org/show/odysseus-returns/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου