«Ποιος σκότωσε τον Όμηρο;»

«Ποιος σκότωσε τον Όμηρο;»

Text : Hettie Putman Cramer & Makis Metaxas. Αφιερωμένο στο εγγονάκι μας τον Αλέξανδρο Ηarvey.

Το έτος 1998 κυκλοφόρησε σε πρώτη έκδοση η μελέτη δύο κορυφαίων πανεπιστημιακών των Η.Π.Α του Victor Davis Hanson[1] & John Heath[2] με τίτλο Who Killed Homer? η οποία το 1999 εκδόθηκε και στην Ελλάδα σε μετάφραση στα ελληνικά από τις εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ με τον ομώνυμο τίτλο «ποιος σκότωσε τον Όμηρο;»

Με το βιβλίο αυτό οι δύο προαναφερόμενοι συγγραφείς προσπάθησαν να αφυπνίσουν τους αναγνώστες για την κατάρρευση των κλασικών σπουδών παγκοσμίως επιχειρώντας να δώσουν την δική τους απάντηση στο σχετικό ερώτημα.

Ο τίτλος προκλητικός.

Ο συγκρουσιακός διάλογος που ακολούθησε μετά την έκδοση του σχετικού βιβλίου είναι γεγονός πως έξυσε πληγές χαίνουσες. Πολλοί ήταν αυτοί που συμπαρατάχθηκαν με τους συγγραφείς διαισθανόμενοι το δυσοίωνο μέλλον των κλασικών σπουδών, με πόνο και οδύνη όπως αναφέρει ο μέγιστος Κωνσταντίνος Καβάφης[3] όταν έρχεται η στιγμή να αποχαιρετήσεις την Αλεξάνδρεια που χάνεις[4]. Εξίσου όμως υπήρξαν πολλοί που κατηγόρησαν τους συγγραφείς ως εκπροσώπους ενός συντηρητισμού που αρνείται να συμβιβαστεί με τις νέες αντιλήψεις και έναν διαφορετικό τρόπο ανάγνωσης του παρελθόντος.

Ο Όμηρος ως εκπρόσωπος της «Ελληνικής Σοφίας» βρέθηκε ακόμη μια φορά στο επίκεντρο μια διένεξης με «ενωτικούς» και «χωρίζοντες».

Το ερώτημα όμως έχει τεθεί και για όσους από εσάς έχει κάποιο νόημα θα έχει ενδιαφέρον αφού διαβάσετε το σχετικό βιβλίο, όπως και τις αντίθετες απόψεις, να προσπαθήσετε να δώσετε την δική σας απάντηση.

Η αλήθεια είναι πως η συντριπτική πλειοψηφία των ειδικών, εκτός και εντός εισαγωγικών, που διαμορφώνουν εδώ και αρκετές δεκαετίες το γενικότερο κλίμα περί των «Ομηρικών» έχουν την άποψη, την οποία και διδάσκουν, ότι ο «Όμηρος» που «σκοπίμως αρχαΐζει», δεν είναι τίποτα άλλο παρά οι θολές αναμνήσεις μιας άλλης εποχής, προφανώς όχι της εποχής του, που χάνονται στην αχλή που άφησαν πίσω τους οι λεγόμενοι σκοτεινοί αιώνες.

Υπάρχουν βεβαίως και εκείνοι που πιστεύουν ότι «Όμηρος» δεν είναι οι αναμνήσεις μιας άλλης εποχής αλλά η συρραφή ασμάτων και καταγραφών της εποχής που αναφέρονται, δηλαδή της εποχής του Χαλκού, από τους τότε αοιδούς που διασώθηκαν από στόμα σε στόμα μέχρι την εποχή που κατεγράφησαν σε κείμενα στα ιστορικά χρόνια από τους λεγόμενους συμπιλητές, ένας εκ των οποίων και κορυφαίος πάντων ενδεχομένως να ήταν ο φερόμενος με το όνομα Όμηρος, σε μορφή και περιεχόμενο περίπου όπως τα ξέρουμε σήμερα. Εξακολουθούν όμως να είναι μια μειοψηφία που εύκολα χαρακτηρίζονται από την σημερινή καθεστηκυία τάξη (επικρατούσα άποψη) ως εκπρόσωποι του συντηρητισμού, ενίοτε δε ως γραφικοί, αρχαιόπληκτοι, οπισθοδρομικοί και με πλείστα άλλα κοσμητικά επίθετα ανάλογου περιεχομένου.

Ο αείμνηστος φίλος μας, ο Οδυσσέας Χατζόπουλος[5], ο εκδότης των εκδόσεων ΚΑΚΤΟΣ, στο τέλος του βιβλίου των προαναφερόμενων συγγραφέων που εξέδωσε στην Ελληνική γλώσσα έγραψε στο οπισθόφυλλο με κεφαλαία γράμματα την δική του απάντηση στο σχετικό ερώτημα με εκείνον τον αντισυμβατικό αυθορμητισμό και την άγνοια κινδύνου που πάντα τον χαρακτήριζε: - Ο ΟΜΗΡΟΣ ΔΕΝ ΣΚΟΤΩΝΕΤΑΙ.-

Θα συμφωνήσουμε μαζί του ο Όμηρος «δεν σκοτώνεται» γιατί η ζωή όπως και οι εποχές νομοτελειακά θα κάνουν τον κύκλο τους και όπως πολύ σωστά γράφουν στην καταληκτήρια παράγραφο του βιβλίου τους οι Victor Davis Hanson & John Heath «όταν οι Κλασικές Σπουδές καταρρεύσουν παρασέρνοντας κι εμάς μαζί τους, οι Σκοτεινοί Αιώνες των Ελληνικών, έστω μετά από δεκαετίες παλινδρομήσεων, θα δώσουν τη θέση τους στην εποχή των παιδιών μας σε έναν νέο Όμηρο. Από εκείνο το χάος θα αναδυθεί ένας νέος Έλληνας, ένας Όμηρος που δεν θα αποτελεί μέρος μυκηναϊκού ανακτόρου, αλλά θα είναι προσιτός στον καθένα και ιδιοκτησία όλων, πιο κοντά στο πνεύμα της αληθινής ελληνικής πόλεως. Θα βλαστήσουν νέα φύλλα σε μια διαφορετική άνοιξη, γιατί οι ρίζες των Ελλήνων είναι βαθιές και δεν μπορούν να μολυνθούν τόσο εύκολα. Όπως λέει και ο ίδιος ο Όμηρος γι’ αυτό τον κύκλο:

Όπως είναι των φύλλων η γενιά, έτσι είναι και των ανθρώπων.

Τα φύλλα άλλα τα ρίχνει ο άνεμος στη γη και

άλλα βγάζει το ολόχλωρο δάσος, σαν έρθει η εποχή της άνοιξης.

Έτσι και των ανθρώπων η γενιά, η μία φυτρώνει και η άλλη τελειώνει»   (Όμηρος , Ιλιάς Ζ 146-149)

οἵη περ φύλλων γενεή, τοίη δὲ καὶ ἀνδρῶν.
φύλλα τὰ μέν τ᾽ ἄνεμος χαμάδις χέει, ἄλλα δέ θ᾽ ὕλη
τηλεθόωσα φύει, ἔαρος δ᾽ ἐπιγίγνεται ὥρη·
ὣς ἀνδρῶν γενεὴ ἡ μὲν φύει ἡ δ᾽ ἀπολήγει.                                             (Όμηρος , Ιλιάς Ζ 146-149)

Το βέβαιο είναι ότι η δική μας η γενιά δεν θα είναι αυτή που θα προλάβει να δει τον ερχομό της Άνοιξης των Κλασικών σπουδών, όταν και όποτε αυτή έλθει, γιατί πρώτα πολλά πρέπει να συμβούν και πολλά πρέπει να αλλάξουν. Μπορεί όμως για τα καθ΄ ημάς, υπό προϋποθέσεις, να συμβάλει ελπίζοντας για την επίσπευσή της.

 

Όταν και όποτε σταματήσουμε τον απηνή διωγμό που έχουμε δρομολογήσει εναντίον της Ελληνικής γλώσσας την οποία συστηματικά και στοχευμένα τα τελευταία πενήντα χρόνια ακρωτηριάζουμε στην λογική της απλούστευσής της, θιασώτες της ήσσονος προσπάθειας και ενός δήθεν εκμοντερνισμού της, τότε υπάρχει ελπίδα.

Όταν και όποτε η πολιτεία και τα παιδαγωγικά ινστιτούτα υιοθετήσουν μια διαφορετική πολιτική όπου η διδασκαλία των αρχαίων Ελληνικών και των τοπικών διαλέκτων, όπως αντίστοιχα και των άλλων αρχαίων και σύγχρονων διαλέκτων για τις άλλες εθνότητες θα είναι ένα προαπαιτούμενο μάθημα για την αυτογνωσία και την μόρφωση των νέων μας, τότε υπάρχει ελπίδα.

Όταν και όποτε τα ομηρικά έπη και η αρχαία Ελληνική γραμματεία ξαναγίνουν κτήμα των νέων μας, όχι μέσα από βασανιστικούς και ανούσιους τρόπους εκμάθησης, αλλά ως συνέχεια του βίου τους που θα ξεκινά από την παιδική ηλικία κυρίως με μαθήματα ομιλίας, με κόμικς, φιγούρες, φωτορεαλιστικές εικόνες και πιστά αντίγραφα εκείνης της εποχής για να μπορέσει το παιδί να εξοικειωθεί με τον πραγματικό κόσμο, τον αληθινό κόσμο του Ομήρου, τότε υπάρχει ελπίδα.

Όταν και όποτε μεταφραστούν τα ομηρικά κείμενα και κυρίως να διδάσκονται με μεταφράσεις λόγιες που θα αποδίδουν το αρχαίο κείμενο με ορθό και έγκυρο τρόπο τόσο στην νεοελληνική, όσο και στις άλλες γλώσσες, σε πλήρη αρμονία με τα συμφραζόμενα, χωρίς αυθαίρετες ερμηνείες, έμμετρες φιοριτούρες και λογοπλαστικούς ακροβατισμούς, τότε υπάρχει ελπίδα.

Όταν και όποτε οι αρχαιολογικοί χώροι και οι χώροι των ανασκαφών πάψουν να είναι «το φέουδο των ολίγων» και γίνουν οι χώροι συνάντησης του σήμερα με το χθες μέσα από προγράμματα εθελοντισμού και της συμμετοχής των πολιτών για να αποκτήσουν την αναγκαία αυτογνωσία και βιωματική γνώση τότε υπάρχει ελπίδα.

Όταν και όποτε καταφέρουμε να δώσουμε φτερά στα παιδιά μας για να μπορέσουν να ταξιδέψουν πίσω στον χρόνο, πολύ πιο μακριά από εμάς, εκεί που βρίσκονται τα αποθετήρια της συλλογικής μας μνήμης και να πούνε «ήμουν και εγώ εκεί» τότε υπάρχει ελπίδα.

Όταν και όποτε εμείς οι μεγαλύτεροι στην ηλικία σταματήσουμε να «σκοτώνουμε» τον Όμηρο όπως δυστυχώς κάνουμε κατά συρροή και ιδιαιτέρως στην εποχή που ζούμε τότε υπάρχει ελπίδα.

Για αυτήν την νέα εποχή, την εποχή της Άνοιξης, για τα παιδιά μας, για τα νέα παιδιά που θα έλθουν, για το δικό μας το εγγονάκι, τον μικρό μας Αλέξανδρο και για τα άλλα μας τα εγγονάκια εάν και όποτε έλθουν προσπαθήσαμε πριν «φύγουμε» με όσο το δυνατόν κατανοητό και εκλαϊκευμένο τρόπο, με πολλές ομιλούσες εικόνες και φωτογραφίες και με την καθοριστική συμβολή των παιδιών μας και πολλών αγαπητών μας προσώπων, δασκάλων, συντρόφων και συνεργατών, που όλα αυτά τα χρόνια στάθηκαν δίπλα μας, να τους παραδώσουμε μια μελέτη[6] που αφορά τον κόσμο μας, τον κόσμο τους, τον κόσμο του Ομήρου, έναν κόσμο οικείο και γνωστό, έναν κόσμο αληθινό, για έναν Όμηρο που αιώνες τώρα μας εμπνέει και μας συντροφεύει και που μας αφορά όλους εξ ίσου.

«Η εποχή της Άνοιξης»

Απόσπασμα από την τοιχογραφία της Άνοιξης – Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Προέλευση: Ακρωτήρι Θήρας, Συγκρότημα Δ, δωμάτιο Δ2

Χρονολόγηση: 16ος αι. π.Χ.

[1]  Victor Davis Hanson (born September 5, 1953) is an American classicist, military historian, and conservative political commentator. He has been a commentator on modern and ancient warfare and contemporary politics for the New York Times, the Wall Street Journal, the National Review, the Washington Times, and other media outlets.

He is a professor emeritus of classics at California State University, Fresno, the Martin and Illie Anderson Senior Fellow in classics and military history at the Hoover Institution, and visiting professor at Hillsdale College. Hanson was awarded the National Humanities Medal in 2007 by President George W. Bush and was a presidential appointee in 2007–2008 on the American Battle Monuments Commission.[πηγή διαδίκτυο]

[2] John Heath received his BA from Pomona College, his MA and PhD from Stanford University. In 1989 he was given an American Philological Association Excellence in Teaching Award. He has been awarded The Phi Beta Kappa Society (northern California) teaching award for excellence in undergraduate education, an Arnold L. and Lois S. Graves Award for his contributions to undergraduate teaching in the humanities, and the Brutocao Award for Teaching Excellence. In 2006-7 he was given the Professor Joseph Bayma, S.J., Scholarship Award from the College of Arts and Sciences. He teaches all levels of Greek and Latin, as well as courses on classical literature in translation, Greek mythology, and Greek and Roman culture. He has published thirty articles on Latin and Greek literature. He is also the author of Actaeon, the Unmannerly Intruder (Peter Lang 1992), a case study in Greek and Latin myth making. With Victor Davis Hanson he wrote the notorious Who Killed Homer? The Demise of Classical Education and the Recovery of Greek Wisdom (Free Press 1998), as well as Bonfire of the Humanities: Rescuing Classics from an Impoverished Age (ICS 2001, co-authored with Bruce Thornton as well). In 2005 Cambridge University Press published The Talking Greeks: Speech, Animals, and the Other in Homer, Aeschylus, and Plato (paperback 2009). His latest book, Yahweh or Zeus? Why We Would Be Better Off with Homer’s Gods, will be published by Routledge in 2019. Professor Heath lives in Santa Cruz with his wife Lisa and younger daughter Alexis. [πηγή διαδίκτυο]

[3] Ο Κωνσταντίνος Καβάφης (Αλεξάνδρεια, 29 Απριλίου 1863 - 29 Απριλίου 1933) ήταν Έλληνας ποιητής ο οποίος θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους ποιητές της σύγχρονης εποχής. Γεννήθηκε και έζησε στην Αλεξάνδρεια, της Αιγύπτου γι' αυτό και αναφέρεται συχνά ως ο Αλεξανδρινός. Δημοσίευσε ποιήματα, ενώ δεκάδες παρέμειναν ως προσχέδια. Τα σημαντικότερα έργα του τα δημιούργησε μετά τα 40 έτη. [πηγή διαδίκτυο]

[4] Ο ακροτελεύτιος στίχος από το ποίημα του ποιητή που φέρει τον τίτλο «Απολείπειν ο θεός Αντώνιον»

Ἀπολείπειν ὁ θεὸς Ἀντώνιον

Σαν έξαφνα, ώρα μεσάνυχτ’, ακουσθείαόρατος θίασος να περνάμε μουσικές εξαίσιες, με φωνές —την τύχη σου που ενδίδει πια, τα έργα σου5που απέτυχαν, τα σχέδια της ζωής σουπου βγήκαν όλα πλάνες, μη ανωφέλετα θρηνήσεις.Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που φεύγει.Προπάντων να μη γελασθείς, μην πεις πως ήταν10ένα όνειρο, πως απατήθηκεν η ακοή σου·μάταιες ελπίδες τέτοιες μην καταδεχθείς.Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,σαν που ταιριάζει σε που αξιώθηκες μια τέτοια πόλι,πλησίασε σταθερά προς το παράθυρο,15κι άκουσε με συγκίνησιν, αλλ’ όχιμε των δειλών τα παρακάλια και παράπονα,ως τελευταία απόλαυσι τους ήχους,τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου,κι αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που χάνεις. [1910, 1911*]

[5] Ο Οδυσσέας Χατζόπουλος Γεννήθηκε το 1941 στην Αθήνα. Τελείωσε το ιστορικό Β΄ Γυμνάσιο Αρρένων Αθηνών Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες και μουσική. Από το 1991, μαζί με τις υπόλοιπες εκδόσεις που έδιναν στην κυκλοφορία, οι Εκδόσεις «Κάκτος» είχαν ως κύριο έργο την έκδοση της σειράς «Αρχαία Ελληνική Γραμματεία Οι Έλληνες» με τα έργα όλων των συγγραφέων της ελληνικής αρχαιότητας. Η σειρά αυτή βραβεύτηκε τον Απρίλιο του 2000 από το Πανεπιστήμιο της Aix-en-Provence στη Γαλλία ως ένα από τα σπουδαιότερα έργα της εποχής μας και αργότερα, τον Οκτώβριο του 2002, από το Ίδρυμα Πιερίδη, στην Κύπρο. Αριθμεί μέχρι στιγμής 700 τόμους και είναι ήδη, για το αντικείμενό της, η μεγαλύτερη στον κόσμο. Τον Ιανουάριο του 2004 ο εκδότης Οδυσσέας Χατζόπουλος παρουσίασε τους «Έλληνες» στην Κούβα, με ομιλία του στο Μουσείο Τεχνών της Αβάνας. Ο Οδυσσέας έφυγε από τη ζωή στις 27 Ιουνίου το 2014. (Πηγή : THETOC, Διαδίκτυο)

[6] Η νέα μας μελέτη που φέρει τον τίτλο:  "ΕΙΣ ΙθΑΚΗΝ ΕΥΔΕΙΕΛΟΝ. Η κοσμοαντίληψη των ομηρικών επών και οι ομιλούσες εικόνες της ομηρικής (μυκηναϊκής) τοπογραφίας" πρόκειται να κυκλοφορήσει στην Ελληνική γλώσσα το προσεχές διάστημα με την συνδρομή και την εποπτεία του Κεφαλλήνα Ακαδημαϊκού και κορυφαίου επιστήμονα καθηγητή Θανάση Φωκά. Η παρούσα ανάρτηση αποτελεί ένα μικρό απόσπασμα από την συγκεκριμένη μελέτη. Μεγάλο τμήμα αυτής της μελέτης σε εκτεταμένη διασκευή και με την επιστημονική εποπτεία και την συμμετοχή του τ. κοσμήτορα της αρχαιολογικής σχολής του πανεπιστημίου Simon Fraser καθηγητή Dr. John Pierce και της συζύγου του Jan Pierce πρόκειται να κυκλοφορήσει, επίσης το προσεχές διάστημα στην Αγγλική γλώσσα, ως συλλογικό έργο, με τίτλο : "IN FAR SEEN ITHACA Unravelling Homeric Riddles in the Ionian Sea".