[ἐν δήμῳ Ἰθάκης]. Στα βήματα του Οδυσσέα και του Τηλέμαχου.(μέρος 1ον)

 Από το "Σπήλαιο των Νυμφών", στην "Πρώτη ακτή", την "Κόρακος πέτρη"  και την "Αρέθουσα κρήνη"

Αριστερά : Ο Οδυσσέας φτάνει στις χοιρομάντρες του Εύμαιου  (The story of the World by M.B Synce).  Δεξιά:  Ο Οδυσσέας αποκαλύπτεται στον Τηλέμαχο (έργο του Henri-Lucien Doucet)

Αφιερωμένο στους αγαπητούς μας φίλους και συνεργάτες  Πόπη και  Κώστα Ζαπάντη.

Text & Copyright: Hettie Putman Cramer & Makis Metaxas

     Κομβικό Ομηρικό τοπωνύμιο αλλά και σημείο αναφοράς της Ομηρικής τοπογραφίας ήταν η επονομαζόμενη «πρώτη ἀκτὴ Ἰθάκης» όπως την αποκαλεί η θεά Αθηνά συμβουλεύοντας τον Τηλέμαχο για το τι πρέπει να κάνει όταν θα έφτανε με το πλοίο του στην πρώτη (την νοτιότερη) ακτή της Ιθάκης επιστρέφοντας από την Πύλο. 


        αὐτὰρ ἐπὴν πρώτην ἀκτὴν Ἰθάκης ἀφίκηαι,
          νῆα μὲν ἐς πόλιν ὀτρῦναι καὶ πάντας ἑταίρους,
          αὐτὸς δὲ πρώτιστα συβώτην εἰσαφικέσθαι,
          ὅς τοι ὑῶν ἐπίουρος, ὁμῶς δέ τοι ἤπια οἶδεν.           (Οδ.ο 33-39)

          Κι όταν στο Θιάκι φτάσεις πια, στο πρώτο του ακρογιάλι,
          στείλε με τους συντρόφους σου στη χώρα το καράβι
          και πάνε το χοιροβοσκό να πρωτοβρείς στη μάντρα,
          που στα θρεφτά σου επιστατεί και σε πονά η καρδιά του.  (Οδ.ο 33-39)

Εκεί ο Τηλέμαχος σύμφωνα με το σχέδιο της θεάς Αθηνάς μακριά από τα βλέμματα των μνηστήρων επρόκειτο να συναντήσει και να γνωρίσει από κοντά στην καλύβα του πιστού του χοιροβοσκού του Εύμαιου τον πατέρα του τον Οδυσσέα ο οποίος θα έφτανε εκεί πεζοπορώντας από το σπήλαιο των Νυμφών σε αυτήν την περιοχή που εκαλείτο «πὰρ Κόρακος πέτρῃ» δηλαδή στου "Κόρακα την πέτρα". (οδ.ν 407)

        Κοντά σε αυτήν την περιοχή  είχε τα χοιροστάσιά του και κοπές με αίγες ο Εύμαιος υδροδοτώντας τα από την Αρέθουσα κρήνη (δηλαδή από την "αρδευτική πηγή" [με το όνομα Αρέθουσα στην αρχαιότητα αποκαλούσαν τις πηγές που είχαν αρδευτικές δυνατότητες. Το όνομά τους προέρχεται από το ρήμα αρέθω=άρδω (αρδεύω - ποτίζω)]). (οδ.ν 407)

Είναι η ίδια ακτή στα νότια του νησιού που χαρακτηρίζεται από τον Εύμαιο και ως η "εσχατιή" δηλαδή η ακροτελεύτια ακτή του νησιού όταν απαριθμεί στον Οδυσσέα τις κοπές των ζώων που είχε στην κατοχή του σε αυτήν την ακτή της Ιθάκης και στις ηπειρωτικές στεριές που ήταν απέναντι από το νησί του. (οδ. ξ 96 -108)

Η ακτή αυτή φαίνεται να ταυτίζεται χωροταξικά και εννοιολογικά με την νοτιότερη και έσχατη (ακροτελεύτια) ακτή της  σημερινής νήσου Κεφαλληνίας, (της τότε Ομηρικής Ιθάκης) που ονομάζεται Σκάλα. Η ονομασία Σκάλα επιβεβαιώνει και μαρτυρεί οτι όντως αυτή η περιοχή ήταν το πρώτο σκαλί-σκάλωμα της επαφής των ναυτικών με το νησί της Κεφαλληνίας (τότε Ομηρικής Ιθάκης) και το πρώτο τους αραξοβόλι όταν ερχόντουσαν από τα νοτιοανατολικά (βλέπε σχετικό χάρτη). Η περιοχή αυτή έχει ως ακρότατο της σημείο το ακρωτήριο «Μούντα».

(Το τοπωνύμιο  Μούντα προέρχεται από το ιταλικό punta που σημαίνει το ακροτελεύτιο τμήμα μιας στεριάς, δηλαδή.... η  "εσχατιή ακτή" στα αρχαία Ελληνικά).  

      Πανοραμική αεροφωτογραφία της παραλίας της Σκάλας. Αυτή είναι η πρώτη, 
νοτιότερη  και πλησιέστερη ακτή της νήσου Κεφαλληνίας  με τις ακτές της Πελοποννήσου.
(photo : www.tripinview.com) https://www.tripinview.com/el?path=home

Πεζοπορώντας με τον Οδυσσέα και τον Τηλέμαχο προς την Κορακόπετρα (Κόρακος πέτρη) 

Οι πεζοπορικές διαδρομές που εντέχνως καταγράφονται στο έπος μαζί με ένα πλήθος αναφορών και τοπωνυμίων που τις συνοδεύουν, μας δίνουν για πρώτη φορά την εξαιρετική ευκαιρία να μελετήσουμε από μια διαφορετική οπτική γωνία το σύνολό των τοπογραφικών και τοπωνυμικών πληροφοριών που αναφέρονται σε αυτές, επιτρέποντάς μας κατά κάποιο τρόπο να ακολουθήσουμε τα βήματα του Οδυσσέα και του Τηλέμαχου, έτσι ακριβώς όπως καταγράφονται στο έπος της Οδύσσειας.

    Σε προηγούμενες αναρτήσεις είχαμε αναφερθεί διεξοδικώς για τα δύο εμβληματικά τοπόσημα που σφράγιζαν εν τω συνόλω της την ταυτότητα της τότε Ομηρικής Ιθάκης στην θέα των οποίων η θεά Αθηνά κάλεσε τον Οδυσσέα να βεβαιωθεί οτι όντως είχε επιστρέψει στην πατρίδα του.

     Το πρώτο ήταν το αριπρεπές  δασοσκέπαστο και πανταχόθεν ορατό όρος Νήριτον, δηλαδή ο σημερινός ελατοσκέπαστος Αίνος, το βουνό σύμβολο, σφραγίδα και καμάρι του Οδυσσέα όπως είναι και σήμερα για τους ίδιους ακριβώς λόγους το καμάρι και το σύμβολο όλων των Κεφαλλήνων απανταχού της γης. 
(Βλέπε: http://homericithaca.blogspot.gr/2016/01/blog-post_14.html

Το δεύτερο ήταν εκείνο το περίφημο, πανέμορφο και λατρευτικό σπήλαιο των Νυμφών αφιερωμένο στις νύμφες Ναϊάδες,(τις νύμφες των νερών) που δεν είναι άλλο από το σημερινό λιμνοσπήλαιο της Μελισσάνης, αρχαιολογικά αποδεδειγμένο οτι ήταν αφιερωμένο στις νύμφες των νερών και κατοικία των Μελισσών (των ψυχών) όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Όμηρος (εξ΄ου και Μελισσάνη). Ένα σπήλαιο μοναδικής ομορφιάς  που σήμερα συγκαταλέγεται παγκοσμίως στον κατάλογο των ομορφότερων λιμνοσπηλαίων του πλανήτη και στους δέκα τόπους που πρέπει οπωσδήποτε να δει κάθε άνθρωπος πριν πεθάνει!!! 
(Βλέπε: http://homericithaca.blogspot.gr/2016/01/blog-post_10.html)

     Σε αυτές τις αναρτήσεις αναδείξαμε την καταλυτική αποδεικτική ισχύ που είχαν τα δύο αυτά τοπόσημα  για τον εντοπισμό της χαμένης μέσα στην αχλή των μύθων πατρίδας του Οδυσσέα, της Ιθάκης, που δεν ήταν άλλη από το νησί της σημερινής Κεφαλληνίας η οποία είχε ανέκαθεν ως σύμβολά της και σημεία αναφοράς της ακριβώς αυτά τα δύο τοπόσημα που την έκαναν τόσο ξεχωριστή και μοναδική από κάθε άλλο τόπο και ιδιαιτέρως από κάθε νησί στον χώρο της Μεσογείου. 
(βλέπε: http://homericithaca.blogspot.gr/2016/01/blog-post.html)

                 «ἀλλ᾽ ἄγε τοι δείξω Ἰθάκης ἕδος, ὄφρα πεποίθῃς». (οδ ν 344)                       

 «αλλά εμπρός  θα σου δείξω τις τοποθεσίες της Ιθάκης για να πειστείς»

Αυτό είναι το σπήλαιο το ευρύχωρο και θολωτό,
όπου εσύ θυσίαζες προς τιμήν των Νυμφών τέλειες εκατόμβες [Μελισσάνη]
Και εκείνο είναι το όρος Νήριτον κατάφυτο από δένδρα [Αίνος]

(Οδ.ν 349-350)

 Για εμάς δεν υπάρχει καμία αμφιβολία οτι τα δύο αυτά μοναδικά τοπόσημα που σφραγίζουν ανεξίτηλα την ομηρική ταυτότητα της νήσου Κεφαλληνίας κατά την άποψή μας είναι ικανά από μόνα τους να ανασύρουν το πέπλο της λήθης και να μας αποκαλύψουν ποιο ήταν τελικά το αναζητούμενο νησί της Ομηρικής Ιθάκης. 

       Είναι όμως τόσο ισχυρά από μόνα τους  για να μας πείσουν οτι ενδεχομένως και στο σύνολό της η τοπογραφία της Ομηρικής Ιθάκης καταγράφει κάτι ακόμη ποιο υπερβατικό, δηλαδή την απόλυτη πιστότητα περιγραφών και υπαρκτών τοπογραφικών δεδομένων; 

      Προκλητικό το ερώτημα.. αφελές και εξωπραγματικό θα έλεγε κάποιος άλλος έστω και εάν είχε πειστεί οτι όντως το σημερινό νησί της Κεφαλληνίας είναι η Ομηρική Ιθάκη. 

      Την απάντηση δεν θα την δώσουμε τώρα, εκείνο που ξέρουμε είναι οτι σε αυτές εδώ τις πεζοπορικές διαδρομές κρίνεται σε μεγάλο βαθμό η αξιοπιστία της Ομηρικής τοπογραφίας σε οτι αφορά τα "εν δήμω Ιθάκης" και ιδιαιτέρως για την πιθανολογούμενη αληθή σχέση της όχι βέβαια με το σημερινό νησί της Ιθάκης, που ούτως ή άλλως καμία σχέση δεν έχει, αλλά με το γεωμορφολογικό περιβάλλον της Ν.Α Κεφαλληνίας εκεί όπου για αρκετά χρόνια τώρα εξελίσσεται μια διεπιστημονική έρευνα για την ταυτοποίηση του σπουδαίου μυκηναϊκού κέντρου που εντόπισε η αρχαιολογική σκαπάνη από τις αρχές το 1991. 

1.)Η πεζοπορική διαδρομή του Οδυσσέα από το Σπήλαιο των Νυμφών στην Κόρακος πέτρη και τα χοιροστάσια του Εύμαιου.

Ξεκινάμε λοιπόν αυτό το οδοιπορικό από το σπήλαιο των Νυμφών (το σημερινό σπήλαιο της Μελισσάνης) όταν η θεά Αθηνά συμβουλεύει τον Οδυσσέα να κατευθυνθεί πεζοπορώντας στην περιοχή που ζούσε ο πιστός του χοιροβοσκός ο Εύμαιος.  

Μελισσάνη : Το περίφημο , λατρευτικό  και "θαύμα ιδέσθαι"   σπήλαιο των Νυμφών Ναϊάδων  στην θέα του οποίου ο Οδυσσέας αναγνώρισε  οτι είχε επιστρέψει σίγουρα στην πατρίδα του. Το σπήλαιο αυτό  σύμφωνα με το Όμηρο ήταν η κατοικία των "Μελισσών"  (ψυχών). Από το σπήλαιο αυτό ξεκίνησε την πεζοπορία του ο Οδυσσέας για τις νότιες ακτές του νησιού προκειμένου να συναντήσει τον πιστό  χοιροβοσκό του  τον Εύμαιο στην περιοχή  "Κόρακος πέτρη" 

         
         αὐτος δὲ πρώτιστα συβώτην εἰσαφικέσθαι,

ὅς τοι ὑῶν ἐπίουρος, ὁμῶς δέ τοι ἤπια οἶδε,                                                                      

παῖδά τε σὸν φιλέει καὶ ἐχέφρονα Πηνελόπειαν.

δήεις τόν γε σύεσσι παρήμενον· αἱ δὲ νέμονται

πὰρ Κόρακος πέτρῃ ἐπί τε κρήνῃ Ἀρεθούσῃ,

ἔσθουσαι βάλανον μενοεικέα καὶ μέλαν ὕδωρ

πίνουσαι, τά θ᾽ ὕεσσι τρέφει τεθαλυῖαν ἀλοιφήν.     (οδ.ν 405-410)

                                                                                      

Πρόσεξε όμως, πρώτα στον χοιροβοσκό να φτάσεις

που όχι μόνο νοιάζεται τους χοίρους, αλλά θέλει και το καλό σου,

το γιό σου αγαπά και σέβεται την φρόνιμη Πηνελόπη.

Κοντά στα γουρούνια θα τον δεις να κάθεται. Βόσκουν αυτά

κοντά  στην πέτρα του Κόρακα και την Αρέθουσα κρήνη,

μασούνε βελανίδια που τους πρέπουν και πίνουν θολό νερό,

αυτά τους τρέφουν πλούσιο ξίγκι.

         Ο Οδυσσέας μετά μετά από οδοιπορία αρκετών ωρών, περνώντας κακοτράχαλα μονοπάτια και δασωμένες βουνοκορφές θα φτάσει  το απόγευμα στην καλύβα του χοιροβοσκού Εύμαιου που βρισκόταν σε μία περίβλεπτη περιοχή.

αὐτὰρ ὁ ἐκ λιμένος προσέβη τρηχεῖαν ἀταρπὸν

χῶρον ἀν᾽ ὑλήεντα δι᾽ ἄκριας, ᾗ οἱ Ἀθήνη

πέφραδε δῖον ὑφορβόν, ὅ οἱ βιότοιο μάλιστα

κήδετο οἰκήων, οὓς κτήσατο δῖος Ὀδυσσεύς.

τὸν δ᾽ ἄρ᾽ ἐνὶ προδόμῳ εὗρ᾽ ἥμενον, ἔνθα οἱ αὐλὴ

ὑψηλὴ δέδμητο, περισκέπτῳ ἐνὶ χώρῳ,

καλή τε μεγάλη τε, περίδρομος·          ( οδ. ξ 1-7)

Και αυτός από το λιμάνι ακολούθησε δύσβατο μονοπάτι ανάμεσα σε χώρο δασώδη, ανάμεσα από βουνοκορφές.΄Εκεί η Αθηνά είπε σ’αυτόν για τον θείο χοιροβοσκό, ο οποίος περισσότερο από τους άλλους δούλους φρόντιζε την περιουσία του, τους οποίους είχε αγοράσει ο θείος Οδυσσέας. Αυτόν τον βρήκε να κάθεται στον πρόδομο, όπου από αυτόν αυλή υψηλή είχε κτιστεί σε χώρο σκεπασμένο γύρω , ωραία και μεγάλη, κυκλική.

         Συνεπώς η περιοχή  που κατευθυνόταν ο Οδυσσέας κατ' εντολή της θεάς Αθηνάς  ήταν στο νότιο άκρο του νησιού, πολύ  κοντά στην πρώτη και έσχατη - ακροτελεύτια-  ακτή  που ονομαζόταν "Κόρακος πέτρη" δηλαδή σαν να λέμε σήμερα "στου Κόρακα την πέτρα". 

_______  Πεζοπορική διαδρομή Οδυσσέα: Σπήλαιο Νυμφών –  Κόρακος πέτρη (Οδ, ξ 1-4)

_______  Πεζοπορική διαδρομή Τηλέμαχου: Πρώτη ακτή – Κόρακος πέτρη  (οδ.ο 555)                                

      Εάν το σπήλαιο των νυμφών, που ήταν σύμφωνα με τον Όμηρο η κατοικία των "Μελισσών", λέγεται σήμερα Μελισσάνη, και είναι όντως μια απρόσμενη έκπληξη η αναλλοίωτη διατήρηση της Ομηρικής της ταυτότητας για τόσες χιλιάδες χρόνια, αλήθεια τι μπορούμε να πούμε στην συνέχεια για μια σειρά τοπωνυμίων που διαδέχεται το ένα το άλλο και όλα φαίνονται σαν να μην άλλαξε τίποτα στην Ν.Α Κεφαλληνία για πάνω από 3200 χρόνια;   

     Ας επιχειρήσουμε λοιπόν να βάλουμε το δάκτυλό μας "επί τον τύπον των ήλων". Στην επίδικη περιοχή της Ν.Α Κεφαλληνίας διατηρείται από αρχαιοτάτων χρόνων ένα τοπωνύμιο ευρείας χρήσης  με την ονομασία «η περιοχή των Κορωνών» ![2] (Κορωνοί) = η περιοχή των Κοράκων, (από το όνομα του πτηνού κόραξ-κορούνα–κορωνίς) έχοντας ως σημείο αναφοράς έναν τεράστιο κάθετο και ρηγματωμένο   βράχο  που βρίσκεται σε ένα περίοπτο σημείο απέναντι από τον οικισμό των Αννινάτων ο οποίος αποκαλείται ακόμα μέχρι στις μέρες μας "κορακόπετρα"!. 
Η περιοχή αυτή έχει μάλιστα ως ακρωτήριο της το ακρωτήριο των Κάπρων στούς Κάπρους! (Κάπρος) δηλαδή των άγριων αρσενικών χοίρων! (βλέπε σχετικό χάρτη). 
Τι λέτε;....σαν πολλές δεν είναι οι συμπτώσεις ή μήπως είναι μια τυχαία διαβολική σύμπτωση;...ας περιμένουμε λοιπόν την συνέχεια.  

Απόσπασμα από τον χάρτη της νήσου  Κεφαλληνίας του Αντ. Μηλιαράκη (1890) ,

Στον χάρτη αυτόν καταγράφεται  η περιοχή των Κορωνών (ΚΟΡΩΝΟΙ ) με το ακρωτήριο Κάπρος ( =αρσενικός χοίρος) η  περιοχή ΣΚΑΛΑ, και το ακρωτήριο Μούντα. Πάνω ακριβώς από λιμάνι του Πόρου καταγράφονται τα αρχαία ερείπια του επίνειου των Προνναίων.

Ο λόφος «Κόντυλας» με την αποκαλούμενη «κορακόπετρα» 
 ανατολικά του οικισμού Αννινάτα στην  περιοχή των «άνω Κορωνών».
 Από αυτή την περίβλεπτη θέση σύμφωνα με τον Όμηρο ( οδ ξ 104 ) ο χοιροβοσκός Εύμαιος υπέδειξε στον Οδυσσέα την θέση των ποιμνιοστασίων του στην Ιθάκη και την Ήπειρο [(Αιτωλοακαρνανία-περιοχή Αστακού) - Αντιπέραια (Ήλιδα-Κυλλήνη )]

      Στους Κορωνούς καταγράφονται επίσης οι περισσότερες αρδευτικές πηγές που υπάρχουν στο νησί της Κεφαλληνίας δικαιώνοντας απολύτως τον Όμηρο που αναφέρει την ύπαρξη μιας μεγάλης αρδευτικής πηγής σε αυτήν την περιοχή όπως και άλλων μικρότερων.
 Όντως γύρω από την λεγόμενη "Κορακόπετρα" υπάρχουν δεκάδες πηγές τρεχούμενου νερού. Η μεγαλύτερη πηγή σε παροχή νερού εξ όλων αυτών είναι η αποκαλούμενη στις μέρες μας πηγή με το όνομα "Ποτιστής" που τροφοδοτεί με νερό τον μεγαλύτερο και πλέον εντυπωσιακό καταρράκτη νερού που συναντάμε στο νησί της Κεφαλληνίας.
Η ονομασία της πηγής "Ποτιστής" είναι απολύτως συνώνυμης με το όνομα της πηγής που αναφέρεται στο έπος ως "η Αρέθουσα κρήνη" δηλαδή μια πηγή με αρδευτικές δυνατότητες [από το ρήμα αρέθω= άρδω (αρδεύω) δηλαδή ποτίζω, = Ποτιστής]. 
       Τι λέτε; τυχαίο πάλι να είναι και αυτό; 

Ο καταρράκτης  της  αρδευτικής  πηγής  «Ποτιστής» συνώνυμης και  με το όνομα της  πηγής Αρέθουσας  που βρίσκεται  στην τοποθεσία «Λανή Κάμπος» στις υπώρειες του λόφου Κόντυλας (Κορακόπετρας) κοντά στον οικισμό των Αννινάτων της περιοχής των Κορωνών. 

2.)Η πεζοπορική διαδρομή του Τηλέμαχου από την πρώτη ακτή στην Κόρακος πέτρη και τα χοιροστάσια του Εύμαιου.  

       Ο Τηλέμαχος κατ' εντολή της Θεάς Αθηνάς όταν θα επέστρεφε από την Πύλο θα άραζε το πλοίο του στην πρώτη, δηλαδή την νοτιότερη ακτή της Ιθάκης για να πάει αμέσως μετά με τα πόδια του και να συναντήσει τον πιστό του χοιροβοσκό τον Εύμαιο. 

    Ας παρακολουθήσουμε  λοιπόν πως καταγράφεται στο έπος η άφιξη του πλοίου του στο πρώτο αραξοβόλι της Ιθάκης και η πεζοπορία του προς την περιοχή του Εύμαιου, την "κόρακος πέτρη"

ἀλλὰ ἑκὰς νήσων ἀπέχειν εὐεργέα νῆα,

νυκτὶ δ᾽ ὁμῶς πλείειν· πέμψει δέ τοι οὖρον ὄπισθεν

ἀθανάτων ὅς τίς σε φυλάσσει τε ῥύεταί τε.

αὐτὰρ ἐπὴν πρώτην ἀκτὴν Ἰθάκης ἀφίκηαι,

νῆα μὲν ἐς πόλιν ὀτρῦναι καὶ πάντας ἑταίρους,

αὐτὸς δὲ πρώτιστα συβώτην εἰσαφικέσθαι,

ὅς τοι ὑῶν ἐπίουρος, ὁμῶς δέ τοι ἤπια οἶδεν.           (Οδ.ο 33-39)

………………………………………………………….

αἶψα γὰρ Ἠὼς ἦλθεν ἐΰθρονος. οἱ δ᾽ ἐπὶ χέρσου

Τηλεμάχου ἕταροι λύον ἱστία, κὰδ δ᾽ ἕλον ἱστὸν

καρπαλίμως, τὴν δ᾽ εἰς ὅρμον προέρυσσαν ἐρετμοῖς·

ἐκ δ᾽ εὐνὰς ἔβαλον, κατὰ δὲ πρυμνήσι᾽ ἔδησαν·

ἐκ δὲ καὶ αὐτοὶ βαῖνον ἐπὶ ῥηγμῖνι θαλάσσης,

δεῖπνόν τ᾽ ἐντύνοντο κερῶντό τε αἴθοπα οἶνον.

αὐτὰρ ἐπεὶ πόσιος καὶ ἐδητύος ἐξ ἔρον ἕντο,

τοῖσι δὲ Τηλέμαχος πεπνυμένος ἤρχετο μύθων·

"ὑμεῖς μὲν νῦν ἄστυδ᾽ ἐλαύνετε νῆα μέλαιναν,

αὐτὰρ ἐγὼν ἀγροὺς ἐπιείσομαι ἠδὲ βοτῆρας·

ἑσπέριος δ᾽ εἰς ἄστυ ἰδὼν ἐμὰ ἔργα κάτειμι.             (Οδ.ο 495-505)

…………………………………………………….

τὸν δ᾽ ὦκα προβιβάντα πόδες φέρον, ὄφρ᾽ ἵκετ᾽ αὐλήν,

ἔνθα οἱ ἦσαν ὕες μάλα μυρίαι, ᾗσι συβώτης

ἐσθλὸς ἐὼν ἐνίαυεν, ἀνάκτεσιν ἤπια εἰδώς,              (Οδ.555-557)

Μόν’ κράτα αλάργα απ’ τα νησιά το φτερωτό καράβι

κι όλο τη νύχτα αρμένιζε. Κι ένα αεράκι πρίμο

πίσω θα στείλει ένας θεός που σε φυλάει, σε σώζει.

Κι όταν στο Θιάκι φτάσεις πια, στο πρώτο του ακρογιάλι,

στείλε με τους συντρόφους σου στη χώρα το καράβι

και πάνε το χοιροβοσκό να πρωτοβρείς στη μάντρα,

που στα θρεφτά σου επιστατεί και σε πονά η καρδιά του.  (Οδ.ο 33-39)

………………………………………………………………………………….

Αυτή την ώρα τα πανιά του Τηλεμάχου οι ναύτες

δίπλωναν στην ακρογιαλιά κι έβγαλαν το κατάρτι

και το καράβι λάμνοντας στ’ αραξοβόλι φέρουν.

Κι όξω τα βάρια ρίχνουνε και δένουν την πρυμάτσα

κι όξω κι εκείνοι βγήκανε στης θάλασσας την άκρη.

Κι εκεί να φάνε ετοίμασαν, γλυκό κρασί κερνούσαν.

Κι έπειτα πια σα χόρτασαν καλά με φαγοπότι

ο συνετός Τηλέμαχος πήρε το λόγο κι είπε·

«Τώρα στη χώρα φέρτε εσείς το μελανό καράβι

κι εγώ θα τρέξω τους βοσκούς να ιδώ και τα χωράφια.

Θα ᾽ρθω το βράδυ, μια ματιά σα ρίξω στις δουλειές μου, (Οδ.ο 495-505)

……………………………………………………

Κι εκείνος, δρόμο κόβοντας, πεζός στη μάντρα πήγε
όπου χιλιάδες στάλιζαν αμέτρητες οι χοίροι,
που βόσκαε ο πιστός βοσκός με την καλή τη γνώμη.(Οδ.555-557)  (Μτφρ. Ζήσιμου Σιδέρη)

         Το ακριβές σημείο πρόσδεσης των σκαφών για τον προσωρινό ελλιμενισμό τους στην νοτιοανατολική ακτή της Κεφαλληνίας είναι σήμερα αρκετά εύκολο να το εντοπίσουμε. Είναι  εκεί όπου  υπάρχουν σήμερα τα κατάλοιπα του αρχαιότερου δωρικού ναού που έχει εντοπισθεί στο νησί της Κεφαλληνίας αφιερωμένου κατά πάσα πιθανότητα στην θέα Δήμητρα ή στον θεό Απόλλωνα.

 Κατάντη του ναού υπάρχουν ακόμη  και σήμερα οι εγκαταστάσεις του αρχαίου λιμένα που λειτούργησε κυρίως ως σταθμός προσωρινής στάθμευσης και ανεφοδιασμού των πλοίων για τα ταξίδια των ναυτικών εκείνης της εποχής.

Αριστερά τα θεμέλια του Δωρικού ναού και της παρακείμενης στοάς στο αρχαίο λιμάνι της Σκάλας. 

Σε αυτό το σημείο που όλα τα δεδομένα μας υποδεικνύουν ότι ήταν ο ενδεδειγμένος  χώρος  πρόσδεσης των πλοίων κατά την αρχαιότητα, προφανώς  θα ήταν και για το πλοίο του Τηλέμαχου όταν επέστρεφε από την Πύλο κατ’ εντολή της θεάς Αθηνάς, για να πάρει ακολούθως το μονοπάτι που υπάρχει ακόμη και σήμερα που σε οδηγεί πεζοπορώντας για μιάμιση περίπου ώρα στην Κορακόπετρα, (στον λόφο του Κόντυλα),  εκεί που σύμφωνα με το έπος είχε την καλύβα του ο Εύμαιος.

Συγκρίνοντας  και επαληθεύοντας την αλληλοδιαδοχή των τόπων και των μεταξύ αυτών αποστάσεων

Στο έπος όμως πέραν της τοπωνυμικής καταγραφής υπάρχει και μια καταγραμμένη σχέση αλληλοδιαδοχής των τόπων και των μεταξύ αυτών αποστάσεων. 

Ποιο συγκεκριμένα:

      Η πεζοπορική διαδρομή που ακολούθησε ο Οδυσσέας καταγράφεται οτι ήταν αρκετά πολύωρη και κοπιώδης. Σύμφωνα με τα κείμενα ξεκίνησε το πρωί από το Σπήλαιο των νυμφών (δηλαδή από το σημερινό λιμνοσπήλαιο της Μελισσάνης) με τα πόδια και αφού πέρασε μέσα από δασωμένα βουνά και κακοτράχαλα μονοπάτια έφτασε αργά το απόγευμα στην περιοχή Κόρακος Πέτρη (δηλαδή την σημερινή περιοχή των Κορωνών) την ώρα που ο Εύμαιος μάζευε τα ζώα για να τα βάλει στους στάβλους. "αὐτὰρ ὁ ἐκ λιμένος προσέβη τρηχεῖαν ἀταρπὸν χῶρον ἀν᾽ ὑλήεντα δι᾽ ἄκριας ",

    Η απόσταση από την σημερινή Μελισσάνη μέχρι το σημερινό οικισμό των Αννινάτων, στους Άνω Κορωνούς, είναι τουλάχιστον 32 χιλιόμετρα πεζοπορία περνώντας όντως όπως αναφέρει το έπος ο πεζοπόρος μέσα από δασωμένα βουνά και κακοτράχαλα μονοπάτια. Εάν υπολογίσουμε οτι ένα άτομο καλά γυμνασμένο περπατά με μια μέση ταχύτητα περίπου πέντε χιλιόμετρα την ώρα καλύπτει αυτήν την απόσταση σε περίπου επτά ώρες πεζοπορίας.
  Άρα επαληθεύεται πανηγυρικά ακόμη και μέσα από αυτήν την διαδρομή Καραβόμυλος - Αννινάτα η αληθής σχέση απόστασης και χρόνου που καταγράφεται μεταξύ αυτών των δύο ομηρικών τόπων, καθώς και η περιγραφή για την φύση των εδαφών με τις αλλεπάλληλες βουνοκορφές και τα κακοτράχαλα μονοπάτια που αναφέρεται οτι θα έπρεπε να περάσει κάποιος πεζοπορώντας για να  διανύσει αυτήν την συγκεκριμένη διαδρομή.

     Το ακριβώς αντίστοιχο συμβαίνει και με την πεζοπορική διαδρομή που ακολούθησε ο Τηλέμαχος για να πάει από το αγκυροβόλιο της πρώτης ακτής στην ίδια περιοχή που είχε κατευθυνθεί ο πατέρας του ο Οδυσσέας. Το κείμενο περιγράφει μια απόσταση αρκετά σύντομη μέχρι την καλύβα του Εύμαιου. 

τὸν δ᾽ ὦκα προβιβάντα πόδες φέρον, ὄφρ᾽ ἵκετ᾽ αὐλήν,

ἔνθα οἱ ἦσαν ὕες μάλα μυρίαι, ᾗσι συβώτης

ἐσθλὸς ἐὼν ἐνίαυεν, ἀνάκτεσιν ἤπια εἰδώς,              (Οδ.555-557)

            Κι εκείνος, δρόμο κόβοντας, πεζός στη μάντρα πήγε
           όπου χιλιάδες στάλιζαν αμέτρητες οι χοίροι,
           που βόσκαε ο πιστός βοσκός με την καλή τη γνώμη     (Οδ.555-557)

       Όντως η απόσταση από την παραλία της Σκάλας μέχρι την κορακόπετρα δεν είναι περισσότερο από τέσσερα με πέντε χιλιόμετρα πεζοπορία, δηλαδή μια πεζοπορία κάτι παραπάνω της μιας ώρας. 
Άρα και εδώ έχουμε την πλήρη επαλήθευση της απόστασης έτσι όπως καταγράφεται μεταξύ των δύο τόπων.

_____       Πεζοπορική διαδρομή Οδυσσέα: Σπηλαίου Νυμφών –  Κόρακος πέτρης (Οδ, ξ 1-4)                                   (απόσταση : περίπου 32 χιλιόμετρα, χρόνος  πεζοπορίας περίπου 7 ώρες)

_____       Πεζοπορική διαδρομή Τηλέμαχου: Πρώτης ακτής –Κόρακος πέτρης  (οδ.ο 555)                                (απόσταση περίπου 5 χιλιόμετρα, χρόνος πεζοπορίας περίπου 1 ώρα και 15 λεπτά)

Συγκρίνοντας την χλωρίδα και την πανίδα της συγκεκριμένης περιοχής της Ομηρικής Ιθάκης  έτσι όπως καταγράφεται στο έπος,  με την χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής των Κορωνών όπως είναι στις μέρες μας.

       Είναι όντως εντυπωσιακό! 

Το έπος αναφέρει οτι αυτή η περιοχή ήταν γεμάτη με βελανιδιές και αγριοαχλαδιές (αγραπιδιές) προσφέροντας στα ζώα πλούσια τροφή για να γίνουν τετράπαχα! Καταγράφεται επίσης οτι εκεί υπήρχαν αρκετές πηγές για να πίνουν τα ζώα νερό. 

Για όσους ξέρουν αυτήν την περιοχή θα συμφωνήσουν απολύτως οτι η ευρύτερη περιοχή των Κορωνών χαρακτηρίζεται σήμερα με δάση από αιωνόβιες βελανιδιές, πρίνους και αγριοαχλαδιές, με δεκάδες πηγές τρεχούμενου νερού, έτσι ακριβώς όπως καταγράφεται στο έπος ότι ήταν η χλωρίδα και η φύση αυτής της περιοχής. 

Το αξιοπερίεργο είναι οτι ακόμη και μέχρι στις ημέρες μας λόγω αυτών των ιδιαίτερων συνθηκών διαβιούν σε αυτήν την περιοχή σε ημιάγρια κατάσταση και ελεύθερη αναπαραγωγή  κοπές από εκατοντάδες γουρούνια και αγριοκάτσικα λες και ο χρόνος να έχει σταματήσει εδώ και 3000 χρόνια!. 
                   

Συγκρίνοντας τα Ομηρικά τοπωνύμια με τα αντίστοιχα σύγχρονα στις επίδικες περιοχές  

• Σπήλαιο Νυμφών ... σπέος ἐστὶ κατηρεφές.....ἔνθα τιθαιβώσσουσι μέλισσαι" ...θαύμα ιδέσθαι. αναφέρει μεταξύ άλλων το έπος. Δηλαδή ήταν ένα σπήλαιο αφιερωμένο στις νύμφες Ναϊάδες (δηλαδή στις νύμφες των νερών) θολωτό, σκοτεινό στο βάθος γεμάτο σταλακτίτες με τρεχούμενα νερά, τόσο όμορφο να το βλέπεις όπου ήταν η κατοικία των Μελισσών δηλαδή των ψυχών. = Μελισσάνη είναι το όνομα αυτού του πανέμορφου θολωτού σπηλαίου  που είναι όντως γεμάτο νερά, και σταλακτίτες  αρχαιολογικά αποδεδειγμένο οτι ήταν αφιερωμένο στις νύμφες !

• Κοράκος Πέτρη, δηλαδή στην "πέτρα του Κόρακα" αναφέρει το έπος =  κορακόπετρα αποκαλείται και σήμερα ο περίοπτος και εμβληματικός βράχος που δεσπόζει στον χώρο της περιοχής των Κορωνών (δηλαδή της περιοχής των Κοράκων) που ήταν μέχρι πολύ πρόσφατα (πριν μετακομίσουν στον σκουπιδότοπο της Παλικής) ο κυριότερος τόπος για τις φωλιές και την αναπαραγωγή των κοράκων της περιοχής (εξ'ου και η ονομασία του και η ονομασία ολόκληρης της περιοχής).

• Αρέθουσα κρήνη δηλαδή  "ποτιστική - αρδευτική πηγή" αναφέρεται στο έπος = Ο Ποτιστής αποκαλείται σήμερα  η μεγαλύτερη πηγή νερού κοντά στην κορακόπετρα που αρδεύει κυρίως τον λεγόμενο "Κάμπο του Λανή".

• Πρώτη ακτή αναφέρεται στο έπος η πρώτη παραλία από την πλευρά του νότου που ήταν εφικτό να αράζουν πρόσκαιρα τα πλοία = Σκάλα αποκαλούμε σήμερα την ίδια περιοχή επειδή είναι όντως το πρώτο σκαλί - σκάλωμα (αραξοβόλι) για να αράζουν πρόσκαιρα τα πλοία που έρχονται από τον νότο. 

• Εσχατιή ακτή αποκαλείται στο έπος η νοτιότερη άκτή του νησιού = Μούντα (η Πούντα) λέγεται σήμερα δηλαδή " η έσχατη ακτή" (προέρχεται από το ιταλικό punta που σημαίνει το ακροτελεύτιο τμήμα της στεριάς).

       Δεν υπάρχει λοιπόν ούτε ένα, μα ούτε ένα τοπωνύμιο που να αναφέρεται στο έπος για αυτήν την συγκεκριμένη περιοχή και να μην το συναντάμε σήμερα είτε αυτούσιο είτε προσαρμοσμένο στην νεότερη καθομιλουμένη που να μην καταγράφει επακριβώς τις ίδιες περιοχές με το ίδιο ακριβώς νοηματικό περιεχόμενο. 
Αλήθεια πόσο τυχαία μπορεί να είναι όλα αυτά; 

Η σημασία της πρώτης και εσχατιής ακτής για την επιβεβαίωση της θέσης του διοικητικού κέντρου (Άστεως) της Ομηρικής Ιθάκης. 

Χάρτης  του Roux (1747 ) που αναφέρει το τοπωνύμιο Σκάλα (C. Scala) στην νότιο Κεφαλληνία ως έναν από τους πλέον σημαντικούς τόπους για την ναυσιπλοΐα εκείνης της εποχής. (Από τη Συλλογή Φώτη Κρεμμύδα)

      
        Από αυτή την περίβλεπτη θέση που βρισκόταν στην νοτιοανατολική ακτή της Ιθάκης, την λεγόμενη εσχατιή (οδ. ξ 96 -108), ο Εύμαιος θα ενημερώσει λεπτομερώς τον Οδυσσέα για τον αριθμό των ποιμνίων του τόσο στο νησί όσο και στις απέναντι ακτές της Ηπείρου.

  

ἦ γάρ οἱ ζωή γ᾽ ἦν ἄσπετος· οὔ τινι τόσση

ἀνδρῶν ἡρώων, οὔτ᾽ ἠπείροιο μελαίνης

οὔτ᾽ αὐτῆς Ἰθάκης· οὐδὲ ξυνεείκοσι φωτῶν

ἔστ᾽ ἄφενος τοσσοῦτον· ἐγὼ δέ κέ τοι καταλέξω.

δώδεκ᾽ ἐν ἠπείρῳ ἀγέλαι· τόσα πώεα οἰῶν,                                                                    

τόσσα συῶν συβόσια, τόσ᾽ αἰπόλια πλατέ᾽ αἰγῶν

βόσκουσι ξεῖνοί τε καὶ αὐτοῦ βώτορες ἄνδρες.

ἐνθάδε δ᾽ αἰπόλια πλατέ᾽ αἰγῶν ἕνδεκα πάντα

ἐσχατιῇ βόσκοντ᾽, ἐπὶ δ᾽ ἀνέρες ἐσθλοὶ ὄρονται.

τῶν αἰεί σφιν ἕκαστος ἐπ᾽ ἤματι μῆλον ἀγινεῖ,                                                                 

ζατρεφέων αἰγῶν ὅς τις φαίνηται ἄριστος.

αὐτὰρ ἐγὼ σῦς τάσδε φυλάσσω τε ῥύομαί τε,

               καί σφι συῶν τὸν ἄριστον ἐῢ κρίνας ἀποπέμπω."         (οδ. ξ 96 -108)

Γιατί πραγματικά αυτός (ο Οδυσσέας) είχε μεγάλη περιουσία. Σε κανέναν από τους ήρωες άντρες (δεν υπήρχε τόσο μεγάλη περιουσία) ούτε στην σκοτεινή ξηρά (ηπειρωτικές περιοχές)  ούτε στην ίδια την Ιθάκη. Ούτε είκοσι άντρες μαζί έχουν τόσο μεγάλα πλούτη. Κι εγώ δεν μπορώ να σου τη μετρήσω. Αντίκρυ στην ηπειρωτική στεριά υπάρχουν δώδεκα κοπάδια βοδιών. Άλλα τόσα μεγάλα κοπάδια προβάτων, άλλα τόσα χοίρων, άλλα τόσα μεγάλα κοπάδια γιδιών τα βόσκουν εκεί πέρα άντρες ξένοι με μισθό και βοσκοί δικοί μας. Εδώ (στην Ιθάκη) σε αυτήν εδώ την άκρη υπάρχουν έντεκα μεγάλα κοπάδια γιδιών, όλα πολυάριθμα, τα οποία επιβλέπουν άντρες πιστοί. Από αυτούς ο καθένας συνεχώς κάθε μέρα φέρνει στους μνηστήρες ένα σφάγιο από τους καλοθρεμμένους τράγους. Κι εγώ πάλι βόσκω και φυλάω αυτούς εδώ τους χοίρους και διαλέγω το ποιο καλό απ’όλα και τους το στέλνω.

         Το εδάφιο αυτό επιβεβαιώνει ότι η χωροθέτηση του κέντρου της ομηρικής Ιθάκης είναι όντως στα νοτιοανατολικά της Κεφαλληνίας. Είναι επιπλέον πολύ σημαντική και εξόχως αποκαλυπτική η συγκεκριμένη τοποθεσία διότι μόνο από αυτή την περιοχή θα ήταν δυνατόν ο Εύμαιος να υποδείξει στον Οδυσσέα την θέση των ποιμνίων του που βρισκόντουσαν τόσο στο νοτιοανατολικό άκρο της Ιθάκης όσο και στις απέναντι ηπειρωτικές περιοχές, δηλαδή την περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας- Αστακού και την Ήλιδα - Κυλλήνη. 
Αυτό προφανώς δεν θα μπορούσε να γίνει εάν το διοικητικό κέντρο δηλαδή το Άστυ ήταν στα δυτικά ή όπου αλλού διότι μόνον από αυτήν την θέση είχαν την οπτική επαφή με τις απέναντι Ηπειρωτικές ακτές της Στερεάς Ελλάδος και της Πελοποννήσου για να κάνουν αυτήν την τόσο λεπτομερή περιγραφή. 

Η επαλήθευση της θέσης του κέντρου της Ομηρικής Ιθάκης  στις ανατολικές ακτές  της νήσου Κεφαλληνίας 

Συμπερασματικά στα προαναφερόμενα εδάφια της Οδύσσειας: 

• Καταγράφονται με μια αλάνθαστη αλληλουχία τόσο οι θέσεις των περιγραφόμενων τόπων στο έπος, όσο και η φύση των εδαφών τους, ακόμη και των αποστάσεων που τις διαχωρίζουν, συγκρίνοντάς τες με αυτές των αντιστοίχων θέσεων της νοτιοανατολικής Κεφαλληνίας.

• Επιβεβαιώνεται η εντυπωσιακή διάσωση και η διατήρηση των Ομηρικών τοπωνυμίων στις ίδιες θέσεις είτε αυτούσια είτε προσαρμοσμένα στην σημερινή ομιλούσα γλώσσα.

• Επαληθεύονται όλες οι πληροφορίες που καταγράφονται στο έπος για την χλωρίδα και την πανίδα της επίδικης περιοχής και το παράξενο είναι οτι ακόμη και μετά την παρέλευση 3000 και πλέον χρόνων εξακολουθεί να παραμένει αναλλοίωτη σαν ο χρόνος να είναι σταματημένος.

• Αποκαλύπτεται με κάθε λεπτομέρεια η απόλυτη και αληθής σχέση ταυτοπροσωπίας της Ομηρικής τοπογραφίας με αυτήν της νήσου Κεφαλληνίας σε κάθε αναφορά και σε κάθε περιγραφή.

Και εάν νομίζετε οτι αυτή η εντυπωσιακή επαλήθευση των τοπωνυμίων κατά σειρά, φυσιογνωμία και νοηματικό περιεχόμενο  σταματά μέχρι εδώ έχει μεγάλο ενδιαφέρον να δούμε την συνέχεια στο δεύτερο μέρος αυτής της θεματικής παρουσίας που τιτλοφορείται "στα βήματα του Οδυσσέα" (μέρος 2ον) που έχει σχέση με τις πεζοπορικές διαδρομές του Οδυσσέα, του Τηλέμαχου και του Εύμαιου από την περιοχή "Κόρακος Πέτρη" μέχρι το Άστυ. 

     Στο έπος ως γνωστόν αναφέρονται τουλάχιστον τέσσερις  ακόμη τοποθεσίες από την περιοχή Κόρακος πέτρη βαδίζοντας προς το Άστυ που είναι ο Ερμαίος λόφος, η τυκτή κρήνη, ο ημέτερος και πολυβενθής λιμένας και το ιερό άλσος του εκηβόλου Απόλλωνα.  

    Η επόμενη δημοσίευση που θα τιτλοφορείται [Εν δήμω Ιθάκης].Στα βήματα του Οδυσσέα του Τηλέμαχου και του Εύμαιου (μέρος 2ον) θα μας δώσει την ευκαιρία να σας δώσουμε μια ποιο ολοκληρωμένη εικόνα για την τοπογραφία της περιφερειακής ζώνης γύρω από το Άστυ της λεγόμενης "Ομηρικής Ιθάκης" με την περιέργεια μήπως τουλάχιστον εκεί "πιάσουμε" (μεταφορικά) έστω και μια φορά τον Όμηρο αγεωγράφητο.

Text & Copyright: Hettie Putman Cramer & Makis Metaxas

---

[1] Όμηρος, οδ.ο 495-500

[2] Θησέως Στ. Τζαννετάτου, «Το Πρακτικόν της Λατινικής Επισκοπής Κεφαλληνίας του 1264 και η Επιτομή Αυτού» Εν Αθήναις 1965   Ε 955, 972, 981.

[3] Όμηρος, οδ.ο 36

[4] Όμηρος, οδ.ξ 104