Homer's Ithaca: Είναι ο μνημειώδης ηγεμονικός θολωτός τάφος των Τζαννάτων στην Ν.Α Κεφαλληνία ο τάφος του Οδυσσέα;

Αεροφωτογραφία του μνημειώδους θολωτού τάφου των Τζαννάτων που ανέσκαψε ο αρχαιολόγος Δρ. Λάζαρος Κολώνας την διετία 1992-1993 (Φωτ. Λάζαρος Κολώνας)

Text : Hettie Putman Cramer & Makis Metaxas

Από την εποχή που εντοπίσαμε (3/9/1991) τον μνημειώδη θολωτό τάφο της μυκηναϊκής περιόδου στην θέση Μπούρτζι - Ρωγός στα Τζαννάτα Πόρου στην Ν.Α Κεφαλληνία στα πλαίσια της στοχευμένης έρευνάς μας [1] για την θέση που θα πρέπει να βρισκόταν το άστυ της ομηρικής Ιθάκης και σε συνδυασμό με το περιεχόμενο των πρώτων επιστημονικών ανακοινώσεων που έγιναν μετά την ανασκαφή του μνημείου (1992-1993) από τον αρχαιολόγο Δρ. Λάζαρο Κολώνα και των όσων ακολούθησαν μέχρι σήμερα αιωρείται ένα καθοριστικό ερώτημα κρίσεως:

Θα μπορούσε ο μνημειώδης ηγεμονικός θολωτός τάφος των Τζαννάτων στην Ν.Α Κεφαλληνία να είναι όντως ο τάφος του Οδυσσέα;

Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα - και πριν τοποθετηθούμε για το αν υπήρξε ως φυσικό πρόσωπο ο Οδυσσέας ή όχι - προηγούνται δύο καθοριστικές ερωτήσεις που ζητούν απαντήσεις.

Η πρώτη ερώτηση είναι εάν όντως υπήρξε η αποκαλούμενη ομηρική Ιθάκη έτσι όπως καταγράφεται στα ομηρικά έπη και δεν ήταν προϊόν της φαντασίας του Ομήρου.

Εάν απαντηθεί θετικά η πρώτη ερώτηση ότι πράγματι υπήρξε η ομηρική Ιθάκη έτσι όπως καταγράφεται και περιγράφεται λεπτομερώς στα ομηρικά έπη [2], (έστω και εάν πόρρω απέχει από το να είναι το σημερινό νησί που φέρει το όνομα αυτό από τα ιστορικά χρόνια), τότε ακολουθεί το δεύτερο σκέλος της ερώτησης και το πλέον σύνθετο.

Με το γεγονός ότι στο σημερινό νησί της Ιθάκης και παρά της συνεχόμενες έρευνες που έχουν γίνει επί 200 και πλέον χρόνια δεν έχει γίνει κατορθωτό να εντοπισθεί μια εγκατάσταση της μυκηναϊκής εποχής που να μπορεί να δικαιολογήσει ότι εκεί υπήρξε (έστω και στα όρια της νομιμότητας) το αναζητούμενο μυκηναϊκό κέντρο της εποχής του Οδυσσέα μήπως τελικά υπήρξε κάπου αλλού στην επικράτειά του; Μήπως τελικά ισχύει το προφανές, δηλαδή μήπως στην Κεφαλληνία στο μεγαλύτερο και το πλέον πλουτοπαραγωγικό νησί με την αδιαμφισβήτητη κεντροβαρή γεωστρατηγική της θέση και αρχαιολογικά αποδεδειγμένα ότι είναι το νησί με τις περισσότερες μυκηναϊκές θέσεις στον χώρο του Ιονίου [3.] θα μπορούσε τελικά να ήταν εκεί χωροθετημένο το αναζητούμενο κέντρο διοίκησης (άστυ) του ηγέτη των μεγαθύμων Κεφαλλήνων καθώς και οι ταφικοί του χώροι;

Όπως όλα έδειξαν στην πορεία φαίνεται πως ίσχυε το προφανές ! Το ερώτημα αυτό ύστερα από τόσα χρόνια ερευνών και ανασκαφών σε όλα τα νησιά του Ιονίου και ιδιαιτέρως μετά τον εντοπισμό και την ανασκαφή του μνημειώδους θολωτού τάφου των Τζαννάτων, έχοντας πλέον στην διάθεσή μας αρκετά περισσότερα δεδομένα, φαίνεται ότι μπορεί να απαντηθεί. Ο ανασκαφέας του μνημείου και τ. Γενικός Δ/της Αρχαιοτήτων του Υπ.Πο Δρ. Λάζαρος Κολώνας για αυτήν την ερώτηση έχει δηλώσει χαρακτηριστικά:

«παίρνοντας αφορμή από την χωρίς αρχαιολογικά τεκμήρια παρατηρηθείσα τον τελευταίο καιρό κινητικότητα γύρω από την υπόθεση της ταύτισης της θέσης της ομηρικής Ιθάκης, πρέπει να θυμίσω στη διεθνή επιστημονική κοινότητα ότι απάντηση στο ζήτημα αυτό μπορεί να δώσει μόνο ο σπουδαίος βασιλικός τάφος που αποκαλύφθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ΄90 στα Τζαννάτα Πόρου Κεφαλληνίας» [4.] Εκεί διαπιστώνει ότι είναι «βέβαιο πλέον ότι στην περιοχή των Τζαννάτων η μυκηναϊκή παρουσία είναι μακρόχρονη και έντονη, και σηματοδοτεί την ύπαρξη εκεί ενός σπουδαίου μυκηναϊκού κέντρου που οπωσδήποτε σχετίζεται με την υπόθεση της ομηρικής Ιθάκης».[5.]

Εκ του αποτελέσματος χρειάστηκαν όντως να περάσουν πολλά χρόνια ερευνών σε όλα τα επίπεδα, μια μαραθώνια διαδρομή που ξεκίνησε στις αρχές του 19ου αιώνα μέχρι να φτάσουμε στο τέλος του 20ου αιώνα για να συναντήσει η αρχαιολογική σκαπάνη στο αποκαλούμενο "Ηράκλειο πεδίο" τις πρώτες αρχαιολογικές αποδείξεις ύστερα από τον εντοπισμό μιας εγκατάστασης της επίδικης περιόδου που όπως όλα δείχνουν φαίνεται να έχει άμεση σχέση με το αναζητούμενο άστυ (διοικητικό κέντρο) της ομηρικής Ιθάκης.

Σύμφωνα με τα όσα αρχαιολογικά δεδομένα έχουν δει μέχρι σήμερα το φως της δημοσιότητας [6.] σε συνδυασμό με την επαλήθευση της αρχαϊκής τοπογραφίας των ομηρικών επών [7.] αποκαλύπτεται αρχαιολογικά και ερμηνευτικά ότι στην Ν.Α Κεφαλληνία (Ηράκλειο πεδίο) και συγκεκριμένα στην περιοχή μεταξύ Σκάλας - Πόρου - Τζαννάτων και όρους Αίνου στην θέση Ρίζα - Ρωγός κοντά στο εντυπωσιακό φαράγγι του Πόρου που έχει τις εκβολές του ο ποταμός Βόχυνας ήταν χωροθετημένο το αναζητούμενο από την αρχαιολογική σκαπάνη και τους χιλιάδες ερευνητές μυκηναϊκό κέντρο της εποχής του Οδυσσέα στα νησιά των Κεφαλλήνων [8.].

Εύλογα λοιπόν τίθεται και ζητά απάντηση το βασικό ερώτημα εάν δηλαδή ο μνημειώδης θολωτός τάφος των Τζαννάτων που συνδέεται με μια εντυπωσιακή πομπική οδό με το παρακείμενο οικιστικό κέντρο της μυκηναϊκής εποχής μπορεί να είναι τελικά ο αναζητούμενος ταφικός χώρος που δέχθηκε τις ταφές της άρχουσας τάξης εκείνης της εποχής όπου περιώνυμη θέση κατέχει σύμφωνα με τα έπη ο Οδυσσέας ο αρχηγέτης των Κεφαλλήνων, ο εμπνευστής του Δούρειου ίππου και πορθητής της Τροίας.

Αεροφωτογραφία της ανασκαφής από τον μυκηναϊκό οικισμό στο λόφο Κατσιβελάτα του

οικισμού της Ρίζας Τζαννάτων. (Ανασκαφή Δρ. Αντώνης Βασιλάκης)

Διακρίνεται ευδιάκριτα η πομπική οδός μετά περιβόλου μήκους περίπου 300μ. που

διασύνδεει το οικιστικό κέντρο με τον μνημειώδη θολωτό τάφο των Τζαννάτων. Κάτω από

την πομπική οδό ανακαλύφθηκε από τον ανασκαφέα Δρ. Αντώνη Βασιλάκη ωοειδές μέγαρο της Υστεροελλαδικής περιόδου.

Υπήρξε όμως ο Οδυσσέας ένα υπαρκτό για την εποχή του πρόσωπο έτσι όπως αναφέρεται στα ομηρικά έπη, για να μπορούμε να μιλούμε για τον τάφο του, ή μήπως όχι;

Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν δύο κυρίαρχες απόψεις, η μια ότι όντως υπήρξε ο Οδυσσέας ως ένα υπαρκτό για την εποχή του πρόσωπο, όπως μας τον παρουσιάζουν και μας τον ετυμολογούν τα Ομηρικά έπη [9.] και η άλλη ότι το όνομα Οδυσσέας Οδυσ(σ)εύς [με δέλτα], και Ολυτ(τ)εύς, Ολυσ(σ)εύς, Ολισεύς, Ωλυσσεύς, Ουλίξης, Ουλιξεύς, λατινικά Ulixes και ετρουσκικά Utuse είναι προελληνικό και δεν είχε τουλάχιστον αρχικά σχέση με κάποιο υπαρκτό πρόσωπο της μυκηναϊκής περιόδου, αλλά ήταν μια λαϊκή φιγούρα, δηλαδή ένας λαϊκός ήρωας της εποχής εκείνης που τον μύθο του τον συναντάμε σε παράλληλες αφηγήσεις και άλλων πολιτισμών του απόμακρου παρελθόντος.

rGxt NwdqA

ΟΔΥΣΣΕΥΣ ΛΑΕΡΤΙΑΔΗΣ

ΓΗΣ ΚΕΦΑΛΛΗΝΩΝ ΑΝΑΞ

Σύμφωνα λοιπόν με την πρώτη εκδοχή, εάν υπήρξε όντως ο Οδυσσέας ως ένα υπαρκτό για την εποχή του πρόσωπο, σύμφωνα με τις πληροφορίες που μεταφέρουν τα ομηρικά έπη, απόγονος του γένους του Αρκεισίου, είτε με αυτό το όνομα, είτε ψευδόμενος (;) ως Κρητικός την καταγωγή με το όνομα Αίθων [10.], ακόμη και ως «Ούτις» [11.] όπως συστήθηκε στον Πολύφημο και πέθανε και θάφτηκε στον τόπο που γεννήθηκε [12.] και όχι κάπου αλλού, τότε ο τάφος αυτός εκτιμούμε ότι έχει δεχθεί την σορό του όπως είχε δεχθεί τους προγόνους αλλά και τους απογόνους του, διότι στην κοιλάδα των Τζαννάτων- Αγίας Ειρήνης (Ηράκλειο πεδίο) άκμασε το μυκηναϊκό κέντρο που διοίκησε επί τριακόσια και πλέον χρόνια την δυτική νησιωτική Ελλάδα και ο τάφος αυτός, που η σπουδαιότερη φάση του χρονολογείται στην εποχή του Οδυσσέα [13.], είναι τάφος ηγεμονικός, τάφος ορόσημο, με όλα εκείνα τα στοιχεία που τον κατατάσσουν να είναι η τελευταία κατοικία της τότε ελίτ (άρχουσας τάξης) που διοίκησε αυτό το νησιωτικό βασίλειο (σημερινά νησιά Λευκάδα, Ιθάκη, Κεφαλληνία και ενδεχομένως την σημερινή Ζάκυνθο) με κτήσεις και στις απέναντι στεριανές ακτές (Ακαρνανία και Β.Δ Πελοπόννησο) [14.] τουλάχιστον από το 1350 έως το 1050 π.Χ (βλέπε αρχαιολογική τεκμηρίωση- συμπεράσματα ανασκαφών) [14.].

Εάν τώρα σύμφωνα με την δεύτερη εκδοχή δεν υπήρξε ποτέ ο Οδυσσέας, ως υπαρκτό για την εποχή του πρόσωπο, αλλά ήταν μια προελληνική φιγούρα, ένας λαϊκός ήρωας της εποχής εκείνης και με τους συμβολισμούς που μετέφερε στα κοινωνικά στρώματα εκείνης της εποχής έδωσε την δυνατότητα σε κάποιον από το βασιλικό γένος του μυκηναϊκού κέντρου των Τζαννάτων, με αντίστοιχη ισχυρή παρουσία στα δρώμενα εκείνης της εποχής, να τον "ενδυθεί" συμβολικά αλλά και ουσιαστικά, πιθανόν λόγω των παραπλήσιων ναυτικών και πειρατικών του κατορθωμάτων και έτσι ενδεχομένως να του είχε αποδοθεί τιμητικά ως προσωνύμιο ή ακόμη και το όνομα ή ο ρόλος του «λαϊκού ήρωα Οδυσσέα», να ήταν δηλαδή ο τότε σύγχρονος «Οδυσσέας» της εποχής του και πάλι δεν αλλάζει σε τίποτα. Ο «Οδυσσέας» ή όπως αλλιώς ενδεχομένως ονομαζόταν ο τοπικός ήρωας και ηγεμόνας (βασιλέας) της εποχής εκείνης, είναι ο τελευταίος με ή χωρίς εισαγωγικά Οδυσσέας της μυκηναϊκής εποχής, προς τιμήν του οποίου ξέρουμε πλέον, (λόγω της επαλήθευσης της τοπογραφίας του έπους), ότι συντάχθηκε ή ανασυντάχθηκε (προσαρμόσθηκε) για αυτόν η τελευταία διασωθείσα ποιητική σύνθεση (version) του έπους της αποκαλούμενης "Οδύσσειας" έχοντας ως κεντρικό της πρόσωπο τον περιώνυμο βασιλέα του μυκηναϊκού κέντρου των Τζαννάτων που η ακμή του φαίνεται να προσδιορίζεται στην Υστεροελλαδική ΙΙΙΑ-Γ περίοδο.

Το έπος αυτό, το αποκαλούμενο από τους ιστορικούς της αρχαιότητος «έπος της Οδύσσειας», που εμπεριέχει και διαπλέκει στην σύνθεσή της τουλάχιστον τρία παλαιότερα επικά μοτίβα που σήμερα αναγνωρίζονται και καταγράφονται ως η «Τηλεμάχεια», η «Φαιακίδα» και η «Νέκυια», για αυτό το συγκεκριμένο περιώνυμο πρόσωπο αναφέρονται και αυτόν θέλουν να εξυμνήσουν (βλέπε τους πρώτους στίχους της Οδύσσειας) [16.].

Πρόσφατες μελέτες [17.], που επιχειρούν την βιογραφική προσέγγιση της πρώιμης επικής ποίησης, επιβεβαιώνουν την παλαιότητα του έπους της Οδύσσειας και ανιχνεύουν το ριζικό της υπόστρωμα σε παράλληλες επικές συνθέσεις οι οποίες φαίνεται ότι προσαρμοζόντουσαν ανάλογα για την σύνθεση τοπικών επικών ασμάτων προς τιμή των εκάστοτε ηγετών των ανακτορικών δομών της τότε μυκηναϊκής ελίτ. Οι συγκεκριμένες μελέτες μας βοηθούν να κατανοήσουμε την διαδρομή της συγκεκριμένης σύνθεσης (από την Κρήτη στα νησιά του Ιονίου) η οποία φαίνεται να έχει προσαρμοσθεί και να έχει τροποποιηθεί ανάλογα, σε σχέση με τις παλαιότερες ή διαφορετικές της φόρμες (εκδοχές), ενταγμένη όμως και άρρηκτα γεωδαιτημένη μέσα στο αληθές για την εποχή εκείνη (Υστεροελλαδική ΙΙΙΑ-Γ) τοπωνυμικό, γεωγραφικό και τοπογραφικό της περιβάλλον, προκειμένου να εξυμνήσει με την απαραίτητη αληθοφάνεια τα κατορθώματα των ηγετών ενός ισχυρού μυκηναϊκού κέντρου που ήκμασε στην Ν.Α Κεφαλληνία, η ονομασία του οποίου διασώζεται μέσα από τα ομηρικά κείμενα ως το Άστυ της «υπονηίου Ιθάκης» [18.] που ήταν στην τοποθεσία Ρωγός - (Ρίζα) κοντά στο λιμάνι του Ρείθρου [19.], (είναι το σημερινό ποτάμι του Βόχυνα που διαχωρίζει στα δύο την σημερινή κωμόπολη του Πόρου).

Αεροφωτογραφία της κωμόπολης του Πόρου που καταγράφει το εντυπωσιακό φαράγγι του με τις τσιμεντοστρωμένες στην εποχή μας εκβολές του χειμάρρου Βόχυνα μέσα στις κοίτες του οποίου ήταν ακόμη και μέχρι στις αρχές του περασμένου αιώνα σε χρήση το αρχαίο λιμάνι των Πρόννων, το ομηρικό «λιμάνι του Ρείθρου» (Οδύσσεια, α 180-186).

Στο βάθος η κοιλάδα του Ηράκλειου πεδίου όπου δεσπόζει ο αριπρεπής, ελατοσκέπαστος και «νήριτος» Αίνος, το αποκαλούμενο και «Μεγάλο Βουνό», το καύχημα του Οδυσσέα όπως και όλων των Κεφαλλήνων απανταχού της γης, (Οδύσσεια ι 19-28 ).

Ακριβώς στο τέλος του φαραγγιού σε περίοπτο σημείο βρίσκεται ο λόφος Μπούρτζι -Ρωγός του οικισμού της Ρίζας - Τζαννάτων. Σε αυτήν την ιδανική από κάθε άποψη γεωγραφική θέση αναπτύχθηκε στην εποχή του Οδυσσέα ένα ισχυρό μυκηναϊκό κέντρο που φαίνεται να είχε σύμφωνα με τους αρχαιολόγους κάτω από την εξουσία του τα τέσσερα νησιά του Ιονίου (Κεφαλληνία -Ιθάκη - Λευκάδα και Ζάκυνθο) όπως και τις απέναντι των νησιών στεριές. (Φωτογραφία : Κώστας Κόκλανος)

Ο προαναφερόμενος ηγεμόνας (ο αποκαλούμενος και ως: "άναξ των Κεφαλλήνων" [20.]) χάριν του οποίου οφείλουμε την τελευταία διασωθείσα έκδοση αυτών των επικών μοτίβων με τον γενικό τίτλο «Οδύσσεια», είτε ως «Οδυσσέας ψευδόμενος» με το όνομα Αίθων, είτε ως Ούτις, είτε ως γνήσιος Οδυσσέας, απόγονος του γηγενούς γένους του μυκηναίου "άνακτα" Αρκεισίου, το πλέον πιθανόν είναι να είναι ένας από αυτούς που βρέθηκαν μαζί με τους προγόνους του και τους απογόνους του θαμμένος στον συγκεκριμένο ηγεμονικό θολωτό τάφο των Τζαννάτων. Το σκελετικό υλικό που βρέθηκε δυστυχώς αναμοχλευμένο λόγω σύλησης εντός της κεντρικής κτιστής θήκης, των άλλων θηκών και του παρακείμενου οστεοφυλακίου μας έχει δώσει ήδη τις πρώτες απαντήσεις [21.] αναμένοντας στο μέλλον περισσότερες πληροφορίες και ιδιαιτέρως για την συγγένεια (μέσω της έρευνας DNA) των προσώπων που θάφτηκαν στον συγκεκριμένο τάφο.

Ανασκάπτοντας την κεντρική κτιστή θήκη του θολωτού τάφου.

Φωτογραφίες από τις κτιστές θήκες του θολωτού τάφου Τζαννάτων όπου εναπόθεταν τους νεκρούς

Ο αρχαιολόγος Δρ Λάζαρος Κολώνας στον χώρο της ανασκαφής μαζί με τους συνεργάτες του αρχαιολόγους Ιωάννη Μόσχο και Νίκη Χρυσάφη.

Ιδιαίτερη αίσθηση έχει προκαλέσει το γεγονός ότι εντός της κεντρικής κτιστής θήκης του μνημείου ανευρέθηκε πέραν των άλλων άλλων ευρημάτων και ένα αναπάντεχο εύρημα, ένας πολύτιμος σφραγιδόλιθος από ορεία κρύσταλλο του οποίου το εγχάρακτο θέμα προσομοιάζει με το οικόσημο - σφραγίδα του Οδυσσέα έτσι όπως μας περιγράφεται από τον Όμηρο στην ραψωδία τ στιχ.225-231 της Οδύσσειας. Το εντυπωσιακό είναι ότι ο ίδιος ο Οδυσσέας το επικαλείται ως ένα από τα βασικά αποδεικτικά στοιχεία της αναγνώρισής του (της ταυτότητάς του).

Το σφραγιστικό αποτύπωμα της σφραγίδας του πλέον πολύτιμου σφραγιδόλιθου που βρέθηκε στην κτιστή λάρνακα της κεντρικής ταφής του ηγεμονικού θολωτού τάφου των Τζαννάτων μαζί με άλλους σφραγιδόλιθους και πολύτιμα κτερίσματα που σήμερα βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αργοστολίου. ( Από τις ανασκαφές του Δρ. Λάζαρου Κολώνα )

O Oδυσσέας κρατώντας την ασπίδα του (που φαίνεται να φέρει ως θέμα το οικόσημό του έτσι όπως περιγράφεται από τον Όμηρο στην ραψωδία τ στιχ.225-231 της Οδύσσειας ) παραδίδει την πανοπλία του Αχιλλέα στον Νεοπτόλεμο.

(Εσωτερικό ερυθρόμορφης κύλικας γύρω στο 490 π.Χ. Βιέννη, Kunsthistoriches Museum)

Ακριβώς παρόμοιο θέμα με την εικόνα που φέρει η ασπίδα που κρατά ο Οδυσσέας , έφερε και ο πολύτιμος σφραγιδόλιθος που συνόδευε τον νεκρό του ηγεμονικού θολωτού τάφου των Τζαννάτων Πόρου. (Βλέπε την σχεδιαστική απεικόνιση του προαναφερόμενου σφραγιδόλιθου).

Δεν είναι όμως η πρώτη φορά που συναντάμε στα ομηρικά έπη λεπτομερείς περιγραφές προσωπικών αντικειμένων που ανήκαν σε επώνυμα πρόσωπα εκείνων των εποχών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το χρυσό περίτεχνο κύπελλο του Νέστορα το οποίο περιγράφεται από τον Όμηρο στην Ιλιάδα (Λ 632-635). Παρόμοιο χρυσό κύπελο βρέθηκε στις Μυκήνες από τον Σλήμαν στον Τάφο IV του Ταφικού Κύκλου Α των Μυκηνών.

Το αποκαλούμενο χρυσό «κύπελλο του Νέστορα» που βρέθηκε στον Τάφο IV του Ταφικού Κύκλου Α των Μυκηνών. Η μορφή του ανταποκρίνεται με μεγάλη πληρότητα στην ομηρική περιγραφή του σκεύους που έφερε ο βασιλέας της Πύλου στην Τροία (Ιλιάδα, Λ 632-635). Σήμερα εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Ενδεικτικά ευρήματα από τον θολωτό τάφο (πολύτιμη μικροτεχνία, σφραγιδόλιθοι κ.τ.λ) Από την διάλεξή του αρχαιολόγου Δρ. Λάζαρου Κολώνα με θέμα : «Ο Θολωτός τάφος Τζαννάτων Πόρου Κεφαλληνίας» που έχουν δημοσιευθεί το 2005 στον τόμο του πρώτου συνεδρίου της περιοχής των Πρόννων. (Φωτογραφίες Δρ. Λάζαρος Κολώνας)

Τελικό Συμπέρασμα

Ο τάφος λοιπόν αυτός στα χρόνια που έρχονται νομοτελειακά θα είναι ο τάφος του «Ομηρικού Οδυσσέα» είτε εντός είτε εκτός εισαγωγικών, κατ’ αντιστοιχία των λεγόμενων τάφων του Νέστορα, του Ατρέα, της Κλυταιμνήστρας και άλλων προσώπων της εποχής εκείνης που είθισται να τους αποδίδουμε συγκριμένους τάφους, έστω και εάν ουδέποτε η αρχαιολογική σκαπάνη κατόρθωσε ή θα κατορθώσει ποτέ να επιβεβαιώσει με απόλυτο τρόπο την ταύτισή τους.

Εμείς τολμούμε να κάνουμε την πρόβλεψη ότι ο συγκεκριμένος ηγεμονικός τάφος στα χρόνια που θα έλθουν, χάριν των τοπογραφικών πληροφοριών που έχουν διασωθεί μέσα στο έπος της Οδύσσειας - και όχι μόνον -, σε συνδυασμό με τα αρχαιολογικά του ευρήματα και τις παρακείμενες αρχαιολογικές εγκαταστάσεις θα βρίσκεται πιο κοντά από κάθε άλλο ταφικό μνημείο των προϊστορικών περιόδων [22] της Μυκηναϊκής εποχής σε όλο τον Ελλαδικό χώρο, που θα μπορούσε να του αποδοθεί συγκεκριμένη ταυτότητα.

Hettie Putman Cramer - Μάκης Μεταξάς

Υποσημειώσεις - Παραπομπές

[1] Τον χειμώνα του 1990 στο Blaricum της Ολλανδίας συλλάβαμε την ιδέα ότι η Ν.Α Κεφαλληνία ήταν το κέντρο της λεγόμενης ομηρικής Ιθάκης. Μετά την επιστροφή μας στην Ελλάδα με την ολόθερμη υποστήριξη και ενθάρρυνση από τον τότε υπουργό Γεράσιμο Αρσένη την σύζυγό του Λούκα Κατσέλη και μερικών ακόμη στενών μας φίλων κοινοποιήσαμε προμελέτη με την οποία δημοσιοποιήσαμε τις εκτιμήσεις μας στις αρμόδιες υπηρεσίες. Στους επόμενους μήνες αναζητώντας στις επίδικες θέσεις τον εντοπισμό προϊστορικών εγκαταστάσεων ευτυχήσαμε να εντοπίσουμε εκείνη την χρονιά πέραν των άλλων τον θολωτό μυκηναϊκό τάφο στα Τζαννάτα, ένα τριμερές οικοδόμημα στην θέση Κάναλος που ανεκάφη το 1992 από τον αρχαιολόγο Ανδρέα Σωτηρίου και το σπήλαιο της Δράκαινας στο φαράγγι του Πόρου, η αρχαιολογική φύση του οποίου επιβεβαιώθηκε μετά από την επίσκεψη της αρχαιολόγου Ιωάννας Ευσταθίου και μέρος αυτού ανεσκάφη μετά από τις ενέργειες του του τ. Γενικού Δ/τη αρχαιοτήτων του ΥΠ.ΠΟ Δρ. Γιάννη Τζεδάκι από στην ομάδα της αρχαιολόγου Δρ. Γεωργίας Στρατούλη για τις Προϊστορικές επιχώσεις και από την ομάδα της αρχαιολόγου Μιράντας Χατζιώτη για τις επιχώσεις των ιστορικών χρόνων. Αμέσως μετά τον εντοπισμό του θολωτού τάφου ο τότε προϊστάμενος της ΣΤ΄ Εφορείας προϊστορικών και κλασικών αρχαιοτήτων Δρ. Λάζαρος Κολώνας, μετέπειτα γενικός Δ/της αρχαιοτήτων του Υπ.Πο ανέλαβε άμεση δράση και το καλοκαίρι του 1992 με την υποστήριξη μιας ομάδας εκλεκτών μας φίλων από την Κεφαλληνία και με την συνδρομή του Κεφαλλήνα υπουργού Νικόλαου Λιναρδάτου ξεκίνησαν οι ανασκαφές στον μνημειώδη θολωτό τάφο των Τζαννάτων που διήρκεσαν τρία χρόνια. Μετά από μια μακρά διακοπή που διήρκεσε 20 χρόνια ξεκίνησαν ξανά οι ανασκαφές το 2011 στον παρακείμενο του θολωτού τάφου μυκηναϊκό οικισμό στην θέση Ρίζα- Ρωγός από τον τότε Προϊστάμενο της Λ΄ ΕΠΚΑ αρχαιολόγο Δρ. Αντώνη Βασιλάκη για να διακοπούν ξανά άγνωστο για πόσο. Από τότε μέχρι σήμερα είναι μακρύς ο δρόμος και τα όσα έχουν συμβεί δεν χωράνε σε μια υποσημείωση. Περισσότερα θα διαβάσετε στο νέο μας βιβλίο που θα κυκλοφορήσει σύντομα και θα φέρει τον τίτλο ΕΙΣ ΙθΑΚΗΝ ΕΥΔΕΙΕΛΟΝ. Σταματούμε λοιπόν εδώ

[2] Όμηρος Ιλιάδα Β- νηών κατάλογος- στιχ. 631-637

Όμηρος, Οδύσσεια ι 19-28

Όμηρος Οδύσσεια ν 236-249

[3] Σπυρίδων Ιακωβίδης «Κεφαλληνία, Ιθάκη και Ζάκυνθος κατά την Μυκηναϊκή περίοδο» Πρακτικά ΣΤ` Πανιόνιου Συνεδρίου τομ.Α` σελ.85-103 «Η εξαγωγή και διατύπωση γενικών συμπερασμάτων με βάση το υλικό αυτό δεν είναι ούτε εύκολη ούτε ασφαλής. Η Ζάκυνθος είναι ανερεύνητη και οι περισσότερες πληροφορίες που έχουμε οφείλονται σε τυχαίες ανακαλύψεις. Η Ιθάκη παρ' όλο που συγκέντρωσε την προσοχή πολλών και σημαντικών ανασκαφέων και έγινε αντικείμενο εξαντλητικής ανίχνευσης πιθανών και αναμενόμενων καταλοίπων του Μυκηναϊκού - Ομηρικού της παρελθόντος, απέδωσε ελάχιστα και πενιχρά αποτελέσματα. Αντιθέτως, η Κεφαλληνία παρουσιάζει εικόνα τόσο πυκνή ώστε να είναι βέβαιο ότι ενδεχόμενες μελλοντικές ανακαλύψεις θα προσθέσουν μεν καινούργια στοιχεία και λεπτομέρειες, δεν θα αλλάξουν όμως σημαντικά την συνολική εντύπωση.»

Ιωάννης Μόσχος : Η περιοχή των Πρόννων και η ανατολική ακτή της Κεφαλονιάς πριν από την ιστορία. Τοπογραφία της νήσου, κατάλογος των θέσεων και συμπεράσματα. (Συνέδριο για τα γράμματα, την ιστορία και την λαογραφία της περιοχής των Πρόννων. Πόρος Κεφαλονιάς 8-11 Σεμπτεμβρίου 2005, σελ 227- 324).

[4] Λάζαρος Κολώνας archaiologia.gr/print-article/?print=35604

[5] Λάζαρος Κολώνας: Κτιστός Θαλαμωτός Τάφος στα Τζαννάτα Πόρου Κεφαλονιάς Κεφαλληνιακά χρονικά τόμος 11 σελ.381-382

[6] Λάζαρος Κολώνας: Τζανάτα Πόρου, Αρχαιολογικόν Δελτίον, τόμος 47 (1992), μέρος Β΄1 Χρονικά , σελ.154-157

Λάζαρος Κολώνας : Αρχαίες εγκαταστάσεις Νοτιοανατολικής Κεφαλονιάς Ζ Πανιόνιο Συνέδριο. Τόμος 2 σελίδα 37-45 Λευκάδα 2002

Λάζαρος Κολώνας: Συνέδριο για τα γράμματα, την ιστορία και την λαογραφία της περιοχής των Πρόννων ,2005 "Ο θολωτός τάφος Τζαννάτων Πόρου" σελ.339

Αντώνης Βασιλάκης , Υστεροελλαδικό Ελλειψοειδές Μέγαρο στα Τζαννάτα Πόρου , Πρακτικά ΙΑ Διεθνούς Πανιόνιου Συνεδρίου 5^ος τόμος σελ. 53-74.

Αθήνα ΑΠΕ-ΜΠΕ: «Τα σημαντικότερα αρχαιολογικά γεγονότα στην Ελλάδα το 2011» Επιστήμονες μιλάνε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για τα σημαντικότερα αρχαιολογικά γεγονότα στην Ελλάδα το 2011, ΑΠΕ-ΜΠΕ 28 Δεκεμβρίου 2011 (13:09 UTC+2)

[7] Henriette Putman Gramer- Γεράσιμος Μεταξάς, «Ομηρική Ιθάκη Ένα αταύτιστο μυκηναϊκό κέντρο στα νησιά των Κεφαλλήνων » Εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα 2000,

Henriette Putman Gramer- Γεράσιμος Μεταξάς, "ΕΙΣ ΙΘΑΚΗΝ ΕΥΔΕΙΕΛΟΝ" Αθήνα 2023 σε ηλεκτρονική μορφή από τις εκδόσεις Reithron.

Πέτρος Πετράτος, «Ομηρικό Σπήλαιο των Νυμφών: Το Σπήλαιο της Μελισσάνης» Κεφ. Χρονικά τομ.8 σελ. 239-265.

Πέτρος Πετράτος «Τα Ομηρικά Κροκύλεια», Κεφαλληνιακά Χρονικά.τομ 9 , 2003, σελ. 155-165.

Οδυσσέας Μεταξάς : Παρατηρήσεις γύρω από την πρώιμη βιογραφία της Οδύσσειας. 2020 Περιοδικό ΚΥΜΟΘΟΗ 30ος τόμος σελ.55-84

Βαγγέλης Πανταζής : Η ΟΜΗΡΙΚΗ ΖΑΚΥΝΘΟΣ, οι «ιερές» Εχίνες και το μυστήριο του χαμένου Δουλιχίου, εκδ. ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ, Αθήνα 2002,

Βαγγέλης Πανταζής , «Το μέγεθος της Ομηρικής Ιθάκης» Κεφαλληνιακά Χρονικά 1999 (τόμος 8ος)

Klavs Randsborg «KEPHALLENIA Archaeology & History» The Ancient Greek Cities από τις εκδόσεις BLACKWELL MUNKSGAARD Vol. 2. Σελ.15-29

[8] Όμηρος Οδ,α 180-186

[9] Όμηρος Οδύσσεια 19:405

[10] Όμηρος, Οδύσσεια, 24, 270, Οδύσσεια. Ραψωδία τ , 183

[11] Όμηρος Οδύσσεια. Ραψωδία ι`, 364-367.

[12] Όμηρος Οδύσσεια Ραψωδία λ , 135-137

[13] Λάζαρος Κολώνας « Αρχαιολογικόν Δελτίον» Τόμος 47(1992) σελ.154-157

[14] Ομηρος Ιλιάδα Β- νηών κατάλογος- στιχ. 631-637

[15] Βλέπε αναφορές στις υποσημειώσεις 4

[16] Όμηρος Οδύσσεια α, 1-10

[17] Οδυσσέας Μεταξάς : Παρατηρήσεις γύρω από την πρώιμη βιογραφία της Οδύσσειας. 2020 Περιοδικό ΚΥΜΟΘΟΗ 30^οςτόμος σελ.55-84

[18] Όμηρος Οδύσσεια. γ 81 «ἡμεῖς ἐξ Ἰθάκης ὑπονηίου εἰλήλουθμεν»

[19] Όμηρος Οδύσσεια ,α 180-186

[20 Ευριπίδης , Κύκλωψ στιχ 103 "Ἴθακος Ὀδυσσεύς, γῆς Κεφαλλήνων ἄναξ".

[21] Dr. John Albanese Some preliminary finds from the Tholos tomb and ossuary at Borzi Hill, Tzannata, Kefalonia: An example of a multidisciplinary approach to understanding of the Lives and Deaths of Mycenaeans. (http://seer.unirio.br/revistam/article/view/11211/10988)

[22] Υστεροελλαδική (ΥΕ) ή Μυκηναϊκή Περίοδος

ΥΕ Ι Α 1.700/1.680-1.675/1.650 π.Χ.

ΥΕ Ι Β 1.675/1.650-1.625 π.Χ.

ΥΕ ΙΙ Α 1.625 - 1520/1480 π.Χ.

ΥΕ ΙΙ Β 1.520/1.480-1.435/1.405 π.Χ.

ΥΕ ΙΙΙ Α1 1.435/1.405-1.390/1.370 π.Χ.

ΥΕ ΙΙΙ Α2 1.390/1.370-1.360/1.325 π.Χ.

ΥΕ ΙΙΙ Β 1.360/1.325-1.200/1.190 π.Χ.

Πρώιμη ΥΕ ΙΙΙ Γ 1.200/1.190-1.150/1.140 π.Χ.

Μέση ΥΕ ΙΙΙ Γ 1.150/1.140-1.100/1.090 π.Χ.

Νεώτερη ΥΕ ΙΙΙ Γ 1.100/1.090-1.060/1.040 π.Χ.

Υπομυκηναϊκή περίοδος(ΥΜ) 1.060/1.040-1.000 π.Χ.

Homer's Ithaca

Παρασκευή 30 Αυγούστου 2024

Είναι ο μνημειώδης ηγεμονικός θολωτός τάφος των Τζαννάτων στην Ν.Α Κεφαλληνία ο τάφος του Οδυσσέα;

2 σχόλια: