ναιετάω δ' Ἰθάκην εὐδείελον (κατοικώ στην ξέφαντη Ιθάκη)

Η γεωγραφική θέση της Ομηρικής Ιθάκης στην εποχή του Οδυσσέα

                                                                                                                                                                   ( Photo by Kadoulas) 

Αφιερωμένο στους μετανάστες; μας και στους ναυτικούς μας, τους απανταχού της γης "Οδυσσείς" που ακολουθώντας τα ίχνη που άφησε ο μεγάλος τους πρόγονος έφτασαν, όπως και αυτός έφτασε, σε κάθε γωνιά του πλανήτη έχοντας πάντα στο μυαλό και την σκέψη τους το ταξίδι της επιστροφής στην πατρώα γη των Κεφαλλήνων.

Text & Copyright: Hettie Putman Cramer & Makis Metaxas

Ένα από τα πλέον πολυθρύλητα βασίλεια των Ομηρικών επών που καταγράφονται στον περίφημο «νηών κατάλογο» της Ιλιάδος ήταν το βασίλειο της Ιθάκης, όπου άνακτας, σύμφωνα με τα έπη, ήταν ο πορθητής της Τροίας, Οδυσσέας Λαερτιάδης ηγούμενος των «μεγάθυμων Κεφαλλήνων» (Όμηρος Ιλιάδα Β- νηών κατάλογος- στιχ. 631-637)

Αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς ἦγε Κεφαλλῆνας μεγαθύμους,
ῥ’ Ἰθάκην εἶχον καὶ Νήριτον εἰνοσίφυλλον
καὶ Κροκύλει’ ἐνέμοντο καὶ Αἰγίλιπα τρηχεῖαν,
οἵ τε Ζάκυνθον ἔχον ἠδ’ οἳ Σάμον ἀμφενέμοντο,
οἵ τ’ ἤπειρον ἔχον ἠδ’ ἀντιπέραι’ ἐνέμοντο·
τῶν μὲν Ὀδυσσεὺς ἦρχε Διὶ μῆτιν ἀτάλαντος
τῷ δ’ ἅμα νῆες ἕποντο δυώδεκα μιλτοπάρῃοι. 
                     (Ομηρος Ιλιάδα Β- νηών κατάλογος- στιχ. 631-637)

Ακολούθως ο Οδυσσεύς οδηγούσε τους μεγάθυμους Κεφαλλήνες,
που κατοικούσαν στην Ιθάκη με το δασύφυλλο όρος Νήριτον
και νέμονταν τα Κροκύλεια και την τραχεία Αιγίλιπα
Κι’ όσους επίσης κατοικούσαν στην Ζάκυνθο κι’ εκείνους που κατοικούσαν στην Σάμο
κι’ όσους κατοικούσαν απέναντι στην Ήπειρο και στις Αντιπέραια (της Ιθάκης) ακτές
αρχηγός τους ήταν ο Οδυσσέας, ο ίσος με τον Δία στη φρόνηση.
Αυτόν τον ακολουθούσαν δώδεκα πλοία με κόκκινες πλώρες . 

Αυτή είναι η περιγραφή της επικράτειας του Οδυσσέα από τον κατάλογο των πλοίων του ομηρικού έπους της Ιλιάδας για να ακολουθήσει αμέσως τώρα από το έπος της Οδύσσειας (Όμηρος, Οδύσσεια ι 19-28 ) η λεπτομερής περιγραφή της λεγόμενης Ομηρικής Ιθάκης.

Εδώ ο συντάκτης του κειμένου προφητικά σκεπτόμενος, λες και σαν κάτι να γνώριζε οτι θα συμβεί στο μέλλον, αναθέτει προσωπικά στον ίδιο τον Οδυσσέα την ευθύνη της περιγραφής του γενέθλιου τόπου του, όταν αυτοσυστήθηκε στον βασιλέα των Φαιάκων Αλκίνοο, απαγγέλλοντας το παρακάτω κείμενο που έμελλε να γίνει ένα από τα διασημότερα και πλέον αμφιλεγόμενα κείμενα που περιγράφουν έναν τόπο της προϊστορικής τοπογραφίας !

εἴμ' Ὀδυσεὺς Λαερτιάδης, ὃς πᾶσι δόλοισιν
ἀνθρώποισι μέλω, καί μευ κλέος οὐρανὸν ἵκει.
ναιετάω δ' Ἰθάκην εὐδείελον· ἐν δ' ὄρος αὐτῇ,
Νήριτον εἰνοσίφυλλον, ἀριπρεπές· ἀμφὶ δὲ νῆσοι
πολλαὶ ναιετάουσι μάλα σχεδὸν ἀλλήλῃσι,
Δουλίχιόν τε Σάμη τε καὶ ὑλήεσσα Ζάκυνθος.
αὐτὴ δὲ χθαμαλὴ πανυπερτάτη εἰν ἁλὶ κεῖται
πρὸς ζόφον, αἱ δέ τ' ἄνευθε πρὸς ἠῶ τ' ἠέλιόν τε,
τρηχεῖ', ἀλλ' ἀγαθὴ κουροτρόφος· οὔ τι ἐγώ γε
ἧς γαίης δύναμαι γλυκερώτερον ἄλλο ἰδέσθαι.                                                                 (Όμηρος, Οδύσσεια ι 19-28 )

(Η μετάφραση αυτού του εδαφίου θα γίνεται σταδιακά στην συνέχεια αυτής της ανάρτησης)*

Το εντελώς περίεργο είναι πως ενώ καταγράφεται δια στόματος Οδυσσέα το γεωγραφικό της στίγμα με κάθε λεπτομέρεια, δεν κατέστη ακόμη δυνατόν μέχρι τις ημέρες μας να την εντοπίσουμε! 

Είναι αυτό ακριβώς το εδάφιο που πάνω του προσέκρουσαν οι χιλιάδες προσπάθειες χιλιάδων φιλολόγων, ερευνητών και ομηριστών προκειμένου να μπορέσουν να συμφωνήσουν σε μια κατά κανόνα αποδεκτή μετάφραση, που θα μπορούσε να επιβεβαιωθεί από την εικόνα και την θέση της Ιθάκης των ιστορικών χρόνων. Για τον λόγο αυτό ως γνωστόν τουλάχιστον τρία νησιά στον χώρο του Ιονίου η σημερινή Ιθάκη, η Λευκάδα και η Κεφαλληνία ερίζουν για την ταυτότητα της.

Η πραγματικότητα είναι ότι δεν υπάρχει κανένα άλλο αντίστοιχο κείμενο και ενδεχομένως δεν θα υπάρξει ποτέ, που να έχει μεταφραστεί με τόσες διαφορετικές και αντικρουόμενες μεταφράσεις στην παγκόσμια λογοτεχνία. 

Μπορείτε να φανταστείτε πόσες διαφορετικές μεταφράσεις έχουν γίνει σε όλο τον κόσμο για αυτό το κείμενο; 

Είναι όντως εκατοντάδες. Είναι τόσο πολλές… μα τόσο πολλές και τόσο διαφορετικές που καθόρισαν σε μεγάλο βαθμό την φύση και την πορεία του λεγόμενου Ομηρικού προβλήματος. 

Αλήθεια… ποια μετάφραση από τις τόσες εκατοντάδες που κυκλοφορούν θα μπορούσαμε να επικαλεστούμε σε αυτήν την φάση; 

Πρακτικά καμία θα λέγαμε μέχρι να προχωρήσουμε στην ανάλυση λέξη προς λέξη του συγκεκριμένου εδαφίου όπου εκεί θα μας δοθεί ενδεχομένως η ευκαιρία να προσεγγίσουμε και να ερμηνεύσουμε το κείμενο από μια άλλη αφετηρία.

«ἡ τῶν ὀνομάτων ἐπίσκεψις»

«ἀρχὴ παιδεύσεως ἡ τῶν ὀνομάτων ἐπίσκεψις» υποστήριζε, πριν 2100 χρόνια, ο συνεπέστερος εκφραστής του στωικισμού, ο Επίκτητος ( 50 μ.Χ.-120 μ.Χ ). 

Πριν λοιπόν «επισκεφτούμε» μαζί σας το αρχαίο κείμενο και προχωρήσουμε στην ανάλυση των επίμαχων στίχων, (οδ, ι. 19-28), κρίνουμε αναγκαίο να σας πληροφορήσουμε ότι έχουμε λάβει υπόψη μας τα επιστημονικά πορίσματα της επιστήμης της γεωλογίας για τον χώρο του κεντρικού Ιονίου.

Η επιστήμη της γεωλογίας, όπως είναι γνωστόν, απορρίπτει κάθε πιθανότητα να έχουν συμβεί μεγάλης κλίμακας αλλαγές από τα χρόνια του Οδυσσέα (1200 π.Χ) μέχρι σήμερα. 

Οι μόνες μικρής σχετικά κλίμακας αλλαγές που έχουν καταγραφεί στην δυτική Ελλάδα από την ύστερη εποχή του Χαλκού (2.000 π.Χ) μέχρι τις μέρες μας, λόγω του σεισμογενούς των περιοχών, είναι κατά βάση μικρές ανυψώσεις ή καθιζήσεις των γεωλογικών πλακών της τάξεως το πολύ των τριών – τεσσάρων μέτρων, ανύψωση της στάθμης της θάλασσας περίπου 3 μέτρα, προσχώσεις στην περιοχή των εκβολών του ποταμού Αχελώου, πιθανή αλλαγή των εκβολών του και διαβρώσεις από τους κυματισμούς της θαλάσσης σε σαθρά εδάφη σε διάφορες παραλιακές ζώνες όπως πχ, Κάκκαβα (Ν.Α. Κεφαλληνία), Βαρδιάνοι (νοτίως της χερσονήσου Παλικής), παραλιακή ζώνη Ήλιδας κ.τ.λ. και αρκετές κατολισθήσεις (ενδεχομένως σε μεγαλύτερη κλίμακα), σε περιοχές με απότομες κλίσεις (όπως πχ στις δυτικές ακτές των Ιονίων νήσων).

Η εικόνα, το σχήμα και οι αποστάσεις μεταξύ των νησιών είναι σε γενικές γραμμές περίπου οι ίδιες όπως ήταν στην εποχή του Οδυσσέα (1200 π.Χ).

Δεν θα ήμασταν αξιόπιστοι εάν αναζητούσαμε την Ιθάκη ή οποιοδήποτε άλλο νησί ή τόπο ενδεχομένως κολλητά με κάποιο άλλο νησί ή σε υποθαλάσσιους χώρους μεγάλου βάθους. 

Η μελέτη αυτή βεβαίως δεν θα μπορούσε να αποκλείσει κάποιο βίαιο γεωλογικό συμβάν στην δυτική λεκάνη του Ελλαδικού χώρου, κάτι αντίστοιχο με την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας που συνέβη στην ανατολική λεκάνη, αλλά μέχρι σήμερα κάποιο συμβάν αυτής της κλίμακας στον χώρο του Ιονίου δεν έχει καταγραφεί. Αναμφίβολα η περίπτωση τσουνάμι από τους ισχυρούς σεισμούς που πλήττουν κυρίως το κεντρικό Ιόνιο δεν πρέπει να αποκλειστεί και υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι έχει συμβεί περί το τέλος της 2ης χιλιετίας π.Χ αλλά όχι με καταβυθίσεις μεγάλης έκτασης περιοχών ή νησιών, κάτι που θα ήταν ήδη ορατό και ανιχνεύσιμο.

Με ποιο απλά λόγια και παραστατικό τρόπο θα σας λέγαμε πως εάν υπήρχε περίπτωση να πετούσαμε με ένα αεροπλάνο εκείνη την εποχή στα 50.000 πόδια θα βλέπαμε, (με κάποιες μικροδιαφορές στις μορφές των ακτογραμμών και ιδιαίτερα ποιο ευδιάκριτες στις εκβολές του Αχελώου, στην παραλιακή ζώνη της Ήλιδας, στην νοτιοανατολική Κεφαλληνία στην περιοχή Κάκκαβα και τους Βαρδιάνους της νότιας Παλικής που ενδεχομένως θα ήταν ενωμένες με τον κορμό της Κεφαλληνίας), την ίδια σχεδόν εικόνα των νησιών, όπως την βλέπουμε και σήμερα.

Η εικόνα της ανατολικής Μεσογείου  στην ύστερη εποχή του Ολόκαινου

Με αυτήν την πληροφόρηση κατά νου σας προτείνουμε να προχωρήσουμε στο επόμενο βήμα για να κάνουμε μαζί σας μια άσκηση ορθολογισμού (ορθολογικών συλλογισμών) επιχειρώντας να μεταφράσουμε αυστηρά λέξη προς λέξη το περίφημο εκείνο εδάφιο (οδ.ι 19-28) όπου ο ίδιος ο Οδυσσέας αποκαλύπτει με κάθε λεπτομέρεια στον βασιλέα των Φαιάκων Αλκίνοο, το ακριβές γεωγραφικό στίγμα της πατρίδας του, της (μυκηναϊκής) Ιθάκης και ακολούθως να βγάλουμε τα όποια συμπεράσματα.

Ο Δημόδοκος τραγουδάει στην αυλή του Αλκίνοου. Δίπλα του ο Οδυσσέας κλαίει.

Απαραίτητη προϋπόθεση είναι, να ξεκινήσουμε τα πάντα από μηδενική βάση διαγράφοντας προσωρινά από το μυαλό μας τις όποιες θεωρίες και μεταφράσεις έχουν δημοσιοποιηθεί μέχρι σήμερα και να έχουμε απαραίτητα στην διάθεσή μας, έναν γεωφυσικό χάρτη της περιοχής, μαζί με ένα καλό Ομηρικό-ερμηνευτικό λεξικό για να μπορέσουμε με την καλύτερη δυνατή προσβασιμότητα να «επισκεφτούμε», (ερμηνεύσουμε), τα κείμενα, ακολουθώντας κατά το δυνατόν την προτροπή του Αρίσταρχου, ότι καλό θα είναι, τον “Ὅμηρον ἐξ Ὁμήρου σαφηνίζειν”.

ΟΔΥΣΣΕΥΣ ΛΑΕΡΤΙΑΔΗΣ

ΓΗΣ ΚΕΦΑΛΛΗΝΩΝ ΑΝΑΞ

ναιετάω δ᾽ Ἰθάκην ἐυδείελον· ἐν δ᾽ ὄρος αὐτῇ νήριτον* εἰνοσίφυλλον, ἀριπρεπές 

 [Οδυσσέας: κατοικώ στην ευδείελον (ευδιάκριτη) Ιθάκη, υπάρχει ένα όρος σε αυτήν, νήριτον*, (κατάφυτο), σύδενδρο και μεγαλοπρεπές]

Πριν ξεκινήσουμε να μεταφράζουμε τα λόγια του Οδυσσέα θα πρέπει για λίγο να διαγράψουμε από την μνήμη μας αλλά και από τον χάρτη τις ονομασίες των τεσσάρων νησιών που φέρουν από τα ιστορικά χρόνια τοποθετώντας επάνω σε κάθε νησί ένα μεγάλο ερωτηματικό μέχρι την στιγμή που θα τους αποδώσουμε ονομαστικά το Ομηρικό τους όνομα.

Σε πρώτη φάση θα δώσουμε σε κάθε νησί ένα νούμερο:

Αφού δώσαμε έναν αριθμό σε κάθε νησί αρχίζουμε την ανάλυση των τεσσάρων πρώτων στίχων της ι ραψωδίας της Οδύσσειας στιχ. 19-22 αναζητώντας τις λέξεις «κλειδιά» που θα μας βοηθήσουν να αποδώσουμε (αποκωδικοποιήσουμε) όσο μπορούμε καλύτερα το περιεχόμενό τους. 

Αρχίζουμε λοιπόν την μετάφραση με τα πρώτα λόγια του Οδυσσέα προς στον βασιλιά των Φαιάκων Αλκίνοο όταν του αποκαλύπτει ποιος είναι και από πού κατάγεται (οδ ι. 19-22).

(Οδ ι.19-22)

Οδ ι. 19 εἴμ᾽ Ὀδυσεὺς Λαερτιάδης, ὃς πᾶσι δόλοισιν 

Οδ ι. 19 Είμαι ο Οδυσσέας, ο γιος του Λαέρτη, που όλοι για τους δόλους μου

Οδ ι. 20 ἀνθρώποισι μέλω, καί μευ κλέος οὐρανὸν ἵκει. 

Οδ ι. 20 οι άνθρωποι με ξέρουν και η δόξα μου στον ουρανό έχει φτάσει. 

Οδ ι. 21 ναιετάω δ᾽ Ἰθάκην ἐυδείελον[1]· ἐν δ᾽ ὄρος αὐτῇ 

Οδ ι. 21 Κατοικώ στην Ιθάκη την ευδιάκριτη, υπάρχει ένα όρος σε αυτήν 

Οδ ι. 22 Νήριτον[2] εἰνοσίφυλλον[3], ἀριπρεπές[4]· 

Οδ ι. 22 [το] Nήριτον, σύδενδρο και μεγαλοπρεπές, 

Από στους πρώτους επίμαχους στίχους ήταν φανερό ότι ο Οδυσσέας υπερηφανεύεται πως κατοικεί στην «ευδείελον Ιθάκη» που την χαρακτηρίζει ένα Μέγιστο όρος[5] [το]Νήριτον, εινοσίφυλλον (σύδενδρο), και αριπρεπές (μεγαλοπρεπές). 

Οι «λέξεις κλειδιά» είναι το επίθετο «ευδείελος-ον» και το όνομα εκείνου του περίφημου και εντυπωσιακού όρους της Ιθάκης της εποχής του Οδυσσέα που έχει επικρατήσει από τα ιστορικά χρονια να το αποκαλούμε πλέον με το ουσιαστικοποιημένο επίθετό του ως : «Νήριτον». 

Μεταφράζοντας το σχετικό κείμενο και ειδικά το επίθετο "ευδείελος-ον" θα διαπιστώσουμε ότι υπάρχουν διιστάμενες απόψεις εάν αυτό το επίθετο προσδιορίζει έναν τόπο που η θέα του είναι ξεχωριστή και ευδιάκριτη (ξέφαντη) όπως πιστεύουν οι περισσότεροι ή έναν τόπο που έχει θέα στα ωραία δειλινά όπως υποστηρίζουν κάποιοι άλλοι. 

Σε συνδυασμό όμως με την αναφορά στον ίδιο στίχο της παρουσίας ενός σύδενδρου και μεγαλόπρεπου [αριπρεπούς] όρους που θα καθιστούσε ούτως ή άλλως την θέα της Ιθάκης ευδιάκριτη αποδεχθήκαμε πως η ορθή ερμηνεία έχει σχέση περισσότερο με το «ευδιάκριτη» και λιγότερο με το «καλόδυση» χωρίς να αναιρεί το ένα το άλλο. 

Για να επιβεβαιώσουμε τον συλλογισμό μας σχηματίσαμε ένα γράφημα με τα ύψη των ορέων και των τεσσάρων νήσων. Εκεί φαίνεται με τον πλέον εντυπωσιακό τρόπο ότι το νησί Νο4, δηλαδή η Κεφαλληνία, είχε μακράν το υψηλότερο όρος σε όλο το Ιόνιο σε σχέση με όλα τα νησιά και μάλιστα σε διπλάσιο ύψος σε σχέση με το ύψος του όρους του νησιού Νο 2 που είναι στην σημερινή Ιθάκη. 

Φωτογραφία της ευδειέλου [ξέφαντης] φιγούρας της νήσου Κεφαλληνίας με το βουνό της τον Αίνο από τις ακτές της Πελοποννήσου, στο βάθος μόλις και διακρίνεται (αχνοφαίνεται) το σημερινό νησί της Ιθάκης. 

Διερωτηθήκαμε όμως: και εάν το επίθετο "ευδείελος"  αναφέρεται για έναν τόπο που βλέπει την δύση και έχει ωραία δειλινά ποιο νησί είναι περισσότερο εκτεθειμένο στην περιοχή που δύει ο ήλιος;

Πήραμε λοιπόν ένα χάρακα και χαράξαμε μια γραμμή στον άξονα Βορράς – Νότος για να προσδιορίσουμε ποιο νησί είναι το πλέον εκτεθειμένο και προβεβλημένο στην περιοχή της δύσης. Η γραμμή έδειξε ότι ήταν και πάλι το νησί Νο 4 δηλαδή το νησί της Κεφαλληνίας. (βλέπε σχετικό χάρτη)

Μέχρι αυτή την στιγμή βλέπουμε ότι το νησί Νο 4, δηλαδή το νησί της Κεφαλληνίας, ταιριάζει περισσότερο με τους πρώτους τέσσαρις στίχους του κειμένου, αλλά ας κάνουμε για λίγο τους δικηγόρους του διαβόλου παίρνοντας το μέρος των Λευκαδιτών:

Εντάξει το νησί Νο 4 δηλαδή η Κεφαλονιά είναι όντως το πλέον «ευδείελο» νησί (με την όποια ερμηνεία) από όλα τα άλλα, αλλά και ένας κάτοικος από το νησί Νο 3, δηλαδή από την Λευκάδα, θα μπορούσε έστω και εάν το νησί του είχε ένα μικρότερο όρος, στα μάτια του να το έβλεπε τεράστιο. Το νησί Νο 3 δηλαδή η σημερινή Λευκάδα είναι και προς την πλευρά της δύσης, - όχι τόσο βεβαίως όσο το νησί Νο 4, δηλαδή η Κεφαλληνία - αλλά όπως λέει και μια Ελληνική παροιμία υπάρχουν άνθρωποι που λένε πως «εάν δεν παινέψεις το σπίτι σου πέφτει και σε πλακώνει». Ας μην βιαστούμε λοιπόν να βγάλουμε συμπεράσματα πριν προχωρήσουμε στην μετάφραση και την μελέτη και των επόμενων στοίχων (Οδ,ι.22-24).

(Οδ, ι. 22-24)

Οδ ι. 22 ἀμφὶ δὲ νῆσοι 

Οδ ι. 22 εκατέρωθεν δε (από αυτήν) νησιά

Οδ ι. 23 πολλαὶ ναιετάουσι μάλα σχεδὸν ἀλλήλῃσι, 

Οδ ι. 23 πολλά ευρίσκονται πολύ κοντά (σε αλληλουχία) το ένα με το άλλο,

Οδ ι. 24 Δουλίχιόν τε Σάμη τε καὶ ὑλήεσσα Ζάκυνθος. 

Οδ ι. 24 το Δουλίχιο, η Σάμη και η δασώδης Ζάκυνθος.

Συνεχίζοντας την ερμηνεία των στίχων 22-24 του περίφημου εδαφίου (οδ.ι 19-28) οι οποίοι δεν επιδέχονται καμία παρερμηνεία η Ομηρική Ιθάκη είχε αμφί (= ένθεν και ένθεν) δηλαδή εκατέρωθεν από αυτήν τα ονομαζόμενα μέσα από το κείμενο νησιά του Δουλιχίου, της Σάμου και της Ζακύνθου. Η «λέξη κλειδί» είναι εδώ το πρόθημα «αμφί»[6] = αμφοτέρωθεν.

Μελετώντας με προσοχή τον χάρτη διαπιστώνουμε ότι το νησί Νο 1 δηλαδή η σημερινή Ζάκυνθος δεν έχει εκατέρωθεν (= ένθεν και ένθεν) νησιά αλλά μόνο από την μια της πλευρά, την βόρεια, όπου βρίσκονται τα νησιά Νο 2, Νο 3 και Νο 4, δηλαδή την σημερινή Ιθάκη, την σημερινή Λευκάδα και την σημερινή Κεφαλληνία.

Το ίδιο βλέπουμε ότι συμβαίνει και με το νησί Νο 3, δηλαδή την σημερινή Λευκάδα, η οποία όντας το βορειότερο νησί δεν έχει και αυτή εκατέρωθεν (τουλάχιστον και από τις δύο εκ διαμέτρου αντίθετες πλευρές της = ένθεν και ένθεν) κάποια νησιά. Όλα τα νησιά για την Λευκάδα βρίσκονται νοτιότερα από αυτήν και μόνο προς στην νοτιοανατολική της πλευρά.

Τα μόνα νησιά που έχουν ένθεν και ένθεν νησιά, δηλαδή τουλάχιστον και από τις δύο εκ διαμέτρου αντίθετες πλευρές τους, είναι τα νησιά Νο 2 και Νο 4, δηλαδή η σημερινή Κεφαλληνία και η σημερινή Ιθάκη.

Επειδή λοιπόν τα νησιά Νο 1 και Νο 3 δεν πληρούν αυτές τις προδιαγραφές και σε συνδυασμό με τα προηγούμενα αρνητικά ευρήματα που έχουν προκύψει για αυτά παίρνουμε έναν μαρκαδόρο και τους βάζουμε ένα Χ εξαιρώντας τα από την διεκδίκηση της υποψηφιότητας της Ομηρικής Ιθάκης 

Ποιο όμως από τα δύο εναπομείναντα νησιά θα ήταν η Ομηρική Ιθάκη το Νο 2 ή το Νο 4; 

Οι επόμενοι στοίχοι (Οδ,ι.25-28) δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία ποιο νησί υποδεικνύουν.

(Οδ,ι. 25-28)

Οδ ι. 25 αὐτὴ δὲ χθαμαλὴ[7] πανυπερτάτη[8] εἰν ἁλὶ κεῖται
Οδ ι. 25 Αυτή δε (η Ιθάκη) [η πλέον] απόμακρη και [προ]εξέχουσα (των άλλων νήσων) στο πέλαγος, κείται

Οδ ι. 26 πρὸς ζόφον, αἱ δέ τ᾽ ἄνευθε πρὸς ἠῶ τ᾽ ἠέλιόν τε,
Οδ ι. 26 προς την πλευρά της δύσης, τα δε άλλα (νησιά) ξέχωρα βρίσκονται προς την ανατολή, (προς την πλευρά του ανατέλλοντος Ήλιου)

Οδ ι. 27 τρηχεῖ᾽[9], ἀλλ᾽ ἀγαθὴ κουροτρόφος· οὔ τοι ἐγώ γε
Οδ ι. 27 είναι ορεινή, αλλά βγάζει καλά παλικάρια. Και ούτε εγώ

Οδ ι. 28 ἧς γαίης δύναμαι γλυκερώτερον ἄλλο ἰδέσθαι.
Οδ ι. 28 στην γη μπορώ γλυκύτερο κάτι άλλο να δω.

Οι «λέξεις κλειδιά» εδώ είναι το επίθετο «τρηχεία», η φράση: «κείται προς ζόφον» και η όσο το δυνατόν πλησιεστέρα προσέγγιση της ερμηνείας των επιθέτων «χθαμαλή» και «πανυπερτάτη».

Σύμφωνα με το κείμενο «αυτή», δηλαδή η Ιθάκη, ήταν «χθαμαλή πανυπερτάτη εἰν ἁλὶ» δηλ. το πλέον απομεμακρυσμένο νησί και πλησιέστερο με τον ορίζοντα της ανοικτής θάλασσας προς την πλευρά της δύσης.

Από τα δύο νησιά που έχουν απομείνει, δηλαδή από το νησί Νο 2 και το νησί Νο 4, μακράν το ορεινότερο λόγω των υψηλών ορέων που έχει και μάλιστα δυπλάσιου ύψους από το νησί Νο 2 είναι το νησί Νο 4. Επίσης βλέποντας αυτά τα δύο αυτά νησιά στον χάρτη δεν χρειάζεται να βάλουμε ούτε καν χάρακα για να διαπιστώσουμε ποιο νησί κείται περισσότερο από το άλλο προς την πλευρά της δύσης. Το νησί Νο 4 δηλαδή η σημερινή Κεφαλληνία είναι πεντακάθαρα το δυτικότερο νησί σε σχέση με το νησί Νο 2, δηλαδή με την σημερινή Ιθάκη, όπως είναι επίσης και με το νησί Νο 1 και το νησί Νο 3. 

Με βεβαιότητα μπορούμε να πάρουμε τώρα τον μαρκαδόρο και να βάλουμε ένα Χ στο νησί Νο 2. 

Το στέρεο συμπέρασμα που βγαίνει μέσα από αυτήν την καθαρά ορθολογιστική ανάλυση είναι ότι το νησί που αναφέρει ο Οδυσσέας πως ήταν η πατρίδα του σύμφωνα με το κείμενο είναι αναμφισβήτητα το νησί Νο 4, δηλαδή το σημερινό νησί της Κεφαλληνίας και όχι το νησί Νο 2, δηλαδή η σημερινή Ιθάκη ή οποιοδήποτε άλλο νησί σε αυτή την περιοχή.

Το νησί Νο 4, δηλαδή η σημερινή Κεφαλληνία, ως η δυτικότερη και ορεινότερη (τρηχεῖα ) νήσος προς την πλευρά της δύσης, έχοντας ακόμη όλα τα άλλα νησιά μαζί με τα μικρότερα νησιά των Εχινάδων να βρίσκονται ανατολικότερά της και προς την πλευρά του ανατέλλοντος Ηλίου «αἱ δέ τ᾽ ἄνευθε πρὸς ἠῶ τ᾽ ἠέλιόν τε», επιβεβαιώνει για μια ακόμη φορά την θέση της μέσα από τους προαναφερόμενους στίχους (οδ. ι. 25-26).

Ξαναδιαβάζοντας τον Όμηρο

Και τώρα μπορούμε να δούμε σε μια συνολική σύνθετη - επεξηγηματική μετάφραση εκείνο το εδάφιο της Οδύσσειας που πάνω του προσέκρουσαν οι χιλιάδες προσπάθειες χιλιάδων φιλολόγων, ερευνητών και ομηριστών προκειμένου να μπορέσουν να συμφωνήσουν σε μια κατά κανόνα αποδεκτή μετάφραση, που θα μπορούσε να επιβεβαιωθεί από την εικόνα και την θέση της Ιθάκης των ιστορικών χρόνων.

Αυτήν την φορά όμως η ορθότητα της (λέξη προς λέξη) μετάφρασης πρέπει να δοκιμασθεί έχοντας κατά νου μας όχι βέβαια το νησί της σημερινής Ιθάκης αλλά τα αποτελέσματα αυτής της καθαρά ορθολογιστικής προσέγγισης που η κοινή λογική μας υποδείκνει, ότι δηλαδή το νησί της Κεφαλληνίας είναι αυτό που περιγράφεται ως η Ιθάκη στο σχετικό κείμενο.

Οδ ι. 19-28

Οδ ι. 19 εἴμ᾽ Ὀδυσεὺς Λαερτιάδης, ὃς πᾶσι δόλοισιν
Οδ ι. 19 Είμαι ο Οδυσσέας, ο γιος του Λαέρτη, που όλοι για τους δόλους μου

Οδ ι. 20 ἀνθρώποισι μέλω, καί μευ κλέος οὐρανὸν ἵκει.
Οδ ι. 20 οι άνθρωποι με ξέρουν και η δόξα μου στον ουρανό έχει φτάσει.

Οδ ι. 21 ναιετάω δ᾽ Ἰθάκην ἐυδείελον· ἐν δ᾽ ὄρος αὐτῇ
Οδ ι. 21 Κατοικώ στην Ιθάκη [Κεφαλληνία] την ευδιάκριτη (ξέφαντη), υπάρχει ένα όρος σε αυτήν

Οδ ι. 22 Νήριτον* εἰνοσίφυλλον, ἀριπρεπές· ἀμφὶ δὲ νῆσοι
Οδ ι. 22 [το] Nήριτον [το μεγάλο Βουνό - Αίνος], σύδενδρο και μεγαλοπρεπές, εκατέρωθεν δε (από αυτήν) νησιά

Οδ ι. 23 πολλαὶ ναιετάουσι μάλα σχεδὸν ἀλλήλῃσι,
Οδ ι. 23 πολλά ευρίσκονται πολύ κοντά (σε αλληλουχία) το ένα με το άλλο,

Οδ ι. 24 Δουλίχιόν τε Σάμη τε καὶ ὑλήεσσα Ζάκυνθος.
Οδ ι. 24 το Δουλίχιο, η Σάμη και η δασώδης Ζάκυνθος.

Οδ ι. 25 αὐτὴ δὲ χθαμαλὴ* πανυπερτάτη εἰν ἁλὶ κεῖται
Οδ ι.25 Αυτή δε [η Κεφαλληνία] η πλέον απόμακρη και [προ]εξέχουσα [των άλλων νήσων] στο πέλαγος, κείται

Οδ ι. 26 πρὸς ζόφον, αἱ δέ τ᾽ ἄνευθε πρὸς ἠῶ τ᾽ ἠέλιόν τε,
Οδ ι. 26 προς την πλευρά της δύσης, τα δε άλλα (νησιά) ξέχωρα βρίσκονται προς την ανατολή,

Οδ ι. 27 τρηχεῖ᾽, ἀλλ᾽ ἀγαθὴ κουροτρόφος· οὔ τοι ἐγώ γε
Οδ ι. 27 είναι ορεινή, αλλά βγάζει καλά παλικάρια. Και ούτε εγώ

Οδ ι. 28 ἧς γαίης δύναμαι γλυκερώτερον ἄλλο ἰδέσθαι.
Οδ ι. 28 στην γη μπορώ γλυκύτερο κάτι άλλο να δω.

* Οι λέξεις με αυτόν τον αστερίσκο  ενδεχομένως  να επιδέχονται  και μια άλλη  παραπλήσια ερμηνεία αλλά δεν αλλάζουν την ουσία του κειμένου. Η παρούσα μετάφραση ακολουθεί λέξη προς λέξη το αρχαίο  κείμενο και για τον λόγο αυτό αναγκαζόμαστε να χρησιμοποιούμε επεξηγηματικές παρενθέσεις.

Συμπέρασμα:

Η λεγόμενη «Ομηρική Ιθάκη» -στην πραγματικότητα η ορθή διατύπωση είναι: η «μυκηναϊκή Ιθάκη»- όλα δείχνουν ότι ήταν το σημερινό νησί της Κεφαλληνίας στο σύνολό του. 

Και δεν ήταν:

• Ούτε η σημερινή Ιθάκη
• Ούτε η σημερινή Λευκάδα
• Ούτε ενδεχομένως κάποιο τμήμα της νήσου Κεφαλληνίας όπως αρκετοί μελετητές έχουν υποστηρίξει (χερσ. Παλικής, χερσ. Ερύσου κ.τ.λ).
• Ούτε κανένα άλλο νησί ή τόπος οπουδήποτε αλλού στη Ελλάδα ή στον υπόλοιπο κόσμο

Με άλλα λόγια Ομηρική Ιθάκη (μυκηναϊκή Ιθάκη) ήταν:

•  και.. η περιοχή της Παλικής 
•  και.. η περιοχή της Κρανιάς 
•  και ..η περιοχή των Πρόννων 
•  και.. η περιοχή της Σάμης,

δηλαδή η σημερινή Κεφαλληνία στο σύνολό της

Η θέα της ευδειέλου (ξέφαντης) Κεφαλληνίας [Ομηρικής Ιθάκης] μετά την δύση του ηλίου από το ξενοδοχείο Grecotel της Κυλλήνης (δυτική Πελοπόννησος κοντά στις αρχαίες Φεές). Στο βάθος εντελώς δεξιά μόλις και αχνοφαίνονται τα βουνά της σημερινής Ιθάκης. (Φωτ.Panoramio google “Sunset on Grecotel”, by Senseo)

Φωτογραφία της ευδιάκριτης και επιβλητικής θέας του Αίνου από την περιοχή του Κατάκολου  τις αρχαίες Φέες (Φερές)             Photo: Panoramio Google by theiaZia       

Η «Ομηρική Ιθάκη» ήταν λοιπόν εκείνος ο ιθύς (=κατευθυντήριος), οξυκόρυφος και ευδείελος (= από μακρόθεν ορατός – περίβλεπτος- ευδιάκριτος) ορεινός όγκος ο οποίος δια της καταλυτικής του παρουσίας και χρησιμότητας για τις ανάγκες της ναυσιπλοΐας προσέδωσε στο νησί αυτό τον εμβληματικό τίτλο:

«Ιθάκην ευδείελον» (= η ευδείελος [ευδιάκριτη-ξέφαντη] Ιθάκη). 

*Ιθεία + *ακή = Ιθάκη (= η από μακρόθεν κατευθυντήριος ορατή και οξυκόρυφος ορεινή περιοχή)

*Ιθύς- ιθεία – ιθύ = κατευθύνω από μακριά, από απέναντι, ευθύς, φανερός,(για όρος απότομον) 

*Ακή (Ακίς) = αιχμή, οξύ πράγμα, και για τα όρη : τα έχοντα οξυκόρυφες υψηλές βουνοκορφές

• Γιατί όμως όταν μιλάμε για την θέση της ομηρικής Ιθάκης που φαίνεται ολοφάνερα ότι δεν συμβαδίζει με την σημερινή της θέση αρχίζουμε τις φαντασιώσεις και άλλοτε μεταφέρουμε το σημείο της δύσης στο βορρά (Βλέπε Λευκαδιστές), άλλοτε επικαλούμαστε την τυφλότητα ή την άγνοια του Ομήρου και άλλοτε ομφαλοσκοπούμε και υποθέτουμε οτιδήποτε άλλο εκτός από την αποδοχή της πολύ συγκεκριμένης διατύπωσης;

Η απάντηση είναι πολύ απλή, γιατί τα μόνα διασωθέντα, αλλά ριζωμένα από τα ιστορικά χρόνια ονόματα της «Ιθάκης» και της «Ζακύνθου» στην θέση που σήμερα βρίσκονται έχουν καταγραφεί ανεξίτηλα και έχουν γίνει πλήρως αποδεκτά στο συλλογικό μας υποσυνείδητο στην υπάρχουσα γεωγραφική τους θέση για πάνω από δυόμιση χιλιάδες χρόνια. Είναι λοιπόν απολύτως κατανοητό και ερμηνεύσιμο γιατί εγκέφαλός μας έχοντας καταγράψει ανεξίτηλα «στον σκληρό του δίσκο» αυτά τα γεωγραφικά δεδομένα όταν αναζητά τις απαντήσεις οδηγείται ασυναίσθητα σε διαφορετικούς δρόμους σκέψης όπου επικρατούν οι περιοριστικές μας πεποιθήσεις που δυστυχώς μας εγκλωβίζουν και καταπνίγουν την φαντασία και την κριτική και δημιουργική σκέψη. 

• Τότε τι έγινε και το όνομα «Ιθάκη»[14] το φέρει σήμερα ένα άλλο νησί; 

• Ποιο νησί από τα άλλα τρία νησιά που μας απομένουν για ταυτοποίηση θα μπορούσε να ήταν η υλήεσσα Ζάκυνθος; ποιο θα μπορούσε να ήταν η παιπαλόεσσα Σάμος; και ποιο το ποιήεν και πολύπυρον Δουλίχιον; το επονομαζόμενο στις μέρες μας «νησί φάντασμα» της Ομηρικής τοπογραφίας για το οποίο είχε πει ο μεγάλος Γερμανός γεωγράφος Joseph Partsch ότι: «η απλουστάτη λύσης θα ήτο εάν τις ηδύνατο να παραδεχθή ότι η αμφισβητήσιμος αύτη νήσος εξηφανίσθη βυθιστείσα»[15] 

Σε επόμενες δημοσιεύσεις που θα ακολουθήσουν θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα. Εκεί θα μας δοθεί η ευκαιρία να δοκιμάσουμε για μια ακόμη φορά την «ορθότητα» των μέχρι σήμερα πεποιθήσεων μας που έχουμε διαμορφώσει και για τα άλλα νησιά που φέρουν σήμερα τα ονόματα «Ζάκυνθος», «Ιθάκη» και «Λευκάδα» εφαρμόζοντας την ίδια μεθοδολογία και τα ίδια εργαλεία σκέψης που χρησιμοποιήσαμε για την περίπτωση της «Ομηρικής Ιθάκης».

Επίλογος

Επειδή είναι απολύτως κατανοητό το να μην μπορούμε εύκολα να αποστασιοποιηθούμε από τα περιοριστικά μας "πιστεύω" και να εξακολουθούμε να αμφιβάλλουμε  για την ορθότητα αυτής της καθαρά ορθολογιστής προσέγγισης που πριν λίγο  κάναμε μαζί, σας προτρέπουμε να συμμετάσχετε σε μια παραπλήσια ορθολογιστική άσκηση ξεκινώντας αυτήν την φορά από μια διαφορετική αφετηρία.

Πάμε λοιπόν να επαληθεύσουμε την αξιοπιστία των αποτελεσμάτων της  άσκησης που μόλις πριν λίγο κάναμε μαζί σας ξεκινώντας αυτήν την φορά από μια εντελώς μηδενική βάση και ξεχνώντας για λίγο ότι τα νησιά αυτά έφεραν κάποτε τα ομηρικά ονόματα (Ιθάκη-Δουλίχιο-Σάμος-Ζάκυνθος) όπως επίσης ποιο νησί λέγεται σήμερα Ιθάκη, Κεφαλληνία, Ζάκυνθος και Λευκάδα. 

Στην γεωγραφική περιοχή της δυτικής Ελλάδος που βρίσκονται τα σημερινά τέσσερα νησιά ας υποθέσουμε ότι υπήρχαν αντίστοιχα τέσσερα νησιά που έφεραν τα μυθικά ονόματα:

Ωγυγία[10], Αιαία[11] Αιολία[12] και Θρινακία[13]

Αντικαθιστώντας τα ονόματα των τεσσάρων νησιών για τις ανάγκες αυτής της εξίσωσης σας καλούμε να μας υποδείξετε στον χάρτη αποκλειστικά και μόνο την θέση του μυθικού νησιού Ωγυγία η οποία έχει όλα εκείνα τα περιγραφικά και γεωμορφολογικά στοιχεία και δεδομένα που καταγράφονται για την Ομηρική Ιθάκη, δηλαδή έχει :

• «Αμφί» (δηλαδή ένθεν και ένθεν) από αυτήν τα άλλα τρία νησιά.

• χαρακτηρίζεται κυρίως, όπως και η Ιθάκη, από ένα αριπρεπές όρος (που φαινόταν μάλιστα κάτω από το ακρωτήριο Φεές, το σημερινό Κατάκολο [Ομ. Υμνος εις Απόλλωνα Πύθιο] )[17]

• και ήταν «πανυπερτάτη εἰν ἁλὶ κεῖται πρὸς ζόφον» δηλαδή το δυτικότερο νησί στο πέλαγος σε σχέση με όλα τα άλλα.

Υπάρχει άνθρωπος με αναλυτική και ορθολογιστική σκέψη (προφανώς γνώστης του αρχαίου κειμένου) που θα υποδείξει ότι το νησί Ωγυγία ευρισκόμενο «δυτικότερα από όλα τα άλλα και «αμφί» των άλλων νήσων δεν θα ήταν στην θέση της σημερινής Κεφαλληνίας; Νομίζουμε πως όχι, γιατί πέραν των άλλων μια τέτοια εκτίμηση θα συγκρούεται ευθέως με την πραγματικότητα και την αισθητική της ορθής ανάγνωσης των πραγματικών γεωγραφικών δεδομένων που παράγει η ίδια η εικόνα ως εικόνα, αλλά και η κοινή λογική.

Και όμως για την περίπτωση της Ομηρικής Ιθάκης φαίνεται πως το όνομα βάρυνε πολύ περισσότερο από όσα τα κείμενο ξεκάθαρα κατέγραφε. Οι πεποιθήσεις μας για την θέση της Ομηρικής Ιθάκης είχαν βαθύτατα καθορισθεί όχι από τις ξεκάθαρες περιγραφές που έλεγαν το εντελώς αντίθετο, αλλά από την αποδοχή του ονόματος ενός νησιού που φέρει αυτό το όνομα εδώ και 2.500 χρόνια! 

Όμως οι πεποιθήσεις μας δεν ισοδυναμούν με γνώση καθώς το περιεχόμενό τους δεν είναι πάντα αληθές . (Πεποίθηση είναι ο ιδιαίτερος τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι περιγράφουν στο νου τους καταστάσεις της εξωτερικής πραγματικότητας).

Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο Γιαννηκώστας Μεταξάς [16] «Οι πεποιθήσεις μας διαμορφώνουν την αντίληψη μας για την πραγματικότητα. Μέχρι την εποχή του Κολόμβου, οι περισσότεροι άνθρωποι πίστευαν ότι η Γη είναι επίπεδη και αυτό περιόριζε την τάση τους για εξερεύνηση διότι φοβούνταν ότι αν έφταναν στο τέλος της Γης θα έπεφταν από κάτω. Μέχρι που οι αδελφοί Ράιτ πέταξαν τον "χαρταετό" τους, οι επιστήμονες πίστευαν ότι βαρύτερες από τον αέρα μηχανές δεν θα μπορούσαν να πετάξουν. Μπορούμε λοιπόν να αλλάξουμε την πραγματικότητα, αν αλλάξουμε τον τρόπο που την ερμηνεύουμε». 

Text & Copyright: Hettie Putman Cramer & Makis Metaxas

---

[1] 1. ευδείελος (=εὐδείελος, ον. εύδηλος, φανερός, αυτός που φαίνεται καθαρά από μακριά («ἦ πού τις νήσων εὐδείελος», Ομ. Οδ.) 2. ο εκτεθειμένος στον ήλιο, ο ευήλιος ...
[2] Νήριτον = (ουσιαστικοποιημένο επίθετο που σημαίνει το αναρίθμητο, το άπειρο, δηλαδή ήταν εκείνο το όρος με τα απέραντα δάση και τον αναρίθμητο αριθμό δένδρων) [τοῦτο δὲ Νήριτόν ἐστιν ὄρος καταειμένον ὕλῃ].
[3] εινοσίφυλλον (το σείον τα φύλλα, το σύνδενδρον)
[4] αριπρεπές (αριπρεπής. –ές, ἀριπρεπής [-οῡς], -ές). 1. διαπρεπής, διακεκριμένος. 2. (για πράγματα) πολύ φωτεινός, λαμπρός. 3. εμφανής, περίβλεπτος μεγαλοπρεπής)
[5] καί σφιν ὑπὲκ νεφέων Ἰθάκης τ' ὄρος αἰπὺ πέφαντο (Ύμνος προς Απόλλωνα Πύθιο στχ. 428)
[6] Η πρόθεση αμφί έχει συγγένεια με το άμφω και η αρχική σημασία ήταν: από το ένα και από το άλλο μέρος, εκατέρωθεν, κατόπιν πήρε την έννοια και του ολόγυρα.
Στη Νεοελληνική γλώσσα η πρόθεση αμφί χρησιμοποιείται σπάνια έως καθόλου και μόνο στις σύνθετες λέξεις που πέρασαν από την Αρχαία Ελληνική γλώσσα στην ΝΕ· π.χ. αμφιβάλλω και τα παράγωγά του, αμφίβιος, αμφιβληστροειδής, αμφιθέατρο, Αμφιλοχία, Αμφίπολης, Αμφιάλη,κ.ά.
[7] [χαμηλά στο βάθος του ορίζοντα (θάλασσας)]
[8] [ υπερτάτη (εξέχουσα) πάντων (των άλλων νήσων)]
[9] [ορεινή]
[10] Μυθική νήσος της Καλυψούς (οδ. α 85, ζ 172, η 244 κ.αλ.)
[11] Μυθική νήσος της Κίρκης ( οδ. ι 32, μ 268, 275 κατοικία του Αιήτου)
[12] Μυθική νήσος του Αιόλου ( οδ. α 155)
[13] Μυθική νήσος των θυγατέρων του Ήλιου ( οδ. μ 135 )
[14] Για το θέμα της Ιθάκης την απάντηση θα επιχειρήσουμε να την δώσουμε σε μια προσεχή μας ανάρτηση που θα φέρει τον τίτλο «Αναζητώντας τα ίχνη του μαινόμενου Ηρακλή στα νησιά των Τηλεβόων» αξιοποιώντας μερικά από ευρήματα σημαντικών εργασιών που έχουν δει το φως της δημοσιότητας από τον ιστορικό Δρ. Πέτρο Πετράτο, τον αείμνηστο Ομηριστή Βαγγέλη Πανταζή και τον αρχαιολόγο Οδυσσέα Μεταξά οι οποίες προσφέρουν νέα σημαντικά αποδεικτικά στοιχεία που επανατοποθετούν σε μια νέα βάση διαλόγου το λεγόμενο Ομηρικό ζήτημα.
[15] Joseph Partsch: Κεφαλληνία και Ιθάκη 1982 σέλ. 93-94
[16] Γιαννηκώστας Μεταξάς: Life Coach, Αντιπρόεδρος της Εταιρείας Μελετών Προϊστορικής Κεφαλληνίας
[17] Tο Νήριτον είναι το όρος που αναφέρεται στον Ομηρικό ύμνο «προς Απόλλωνα Πύθιο» η θέα του οποίου διαφαινόταν ευδιάκριτα από την νότια περιοχή του ακρωτηρίου Φεές(Φερές) της Ήλιδας (το σημερινό Κατάκολο).

βῆ δὲ παρὰ Κρουνοὺς καὶ Χαλκίδα καὶ παρὰ Δύμην
ἠδὲ παρ' Ἤλιδα δῖαν, ὅθι κρατέουσιν Ἐπειοί.
εὖτε Φερὰς ἐπέβαλλεν, ἀγαλλομένη Διὸς οὔρῳ,
καί σφιν ὑπὲκ νεφέων Ἰθάκης τ' ὄρος αἰπὺ πέφαντο
Δουλίχιόν τε Σάμη τε καὶ ὑλήεσσα Ζάκυνθος.
                        (Ύμνος προς Απόλλωνα Πύθιο στχ. 425-429)

Και έφτασε [το πλοίο] στους Κρουνούς και την Χαλκίδα και τη Δύμη
και την ιερή την Ήλιδα όπου κατοικούν οι Επειοί.
Καθώς πλησίαζε [ το πλοίο]στις Φερές καμαρωτό απ’ του Δία τον ούριο άνεμο,
κάτω από τα νέφη φάνηκαν σ’ αυτούς το απόκρημνο όρος της Ιθάκης
και το Δουλίχιο και η Σάμη και η δασώδης Ζάκυνθος